Słownictwo naukowe bywa nieintuicyjne i trudno uczniom je przyswoić i używać. W tym wpisie jak zapoznawać uczniów z nowymi pojęciami.

Nauczyciele często zaczynają nowy temat od przedstawienia pojęć, definicji i naukowego słownictwa. Też tak robiłam nauczając matematyki. Wydawało mi się, że nie mogę mówić o nowych pojęciach bez ich nazywania i zdefiniowania.

Wprowadzałam definicje, a potem przechodziłam do ćwiczeń.

Jednak zauważyłam, że pojęcia bez kontekstu są trudne do zapamiętania i posługiwania się nimi.

Weźmy przykład z matematyki licealnej – funkcja kwadratowa. Nie jest jasne dlaczego coś nazywa się wyróżnikiem albo dziedziną funkcji lub pierwiastkiem.  To jest całkiem nowy język dla ucznia poznającego funkcję kwadratową.

Mój znajomy Witold Szwajkowski napisał kiedyś artykuł o pojęciu funkcji, gdzie każde z pojęć matematycznych nazywał inaczej niż to ma miejsce w podręcznikach. Przekaz był nie do zrozumienia nawet dla osób zajmujących się matematyką.

Podawał też przykład z niższych klas, z zakresów ułamków. Dla ucznia pierwszy raz spotykającego się pojęciem ułamka, „jedna trzecia” może oznaczać – jedną dziewczynkę i trzecią książkę. Musi minąć wiele czasu zanim dziecko zrozumie, że jedna trzecia to trzecia część całości.

Takich przykładów możemy tworzyć wiele i to w każdym przedmiocie.

Uczniowie powinni najpierw zaangażować się w treść i zbudować kontekst, poczuć znaczenie pojęcia.

W tym artykule trzy strategie uczenia słownictwa naukowego.

1. Skojarzenia i ruch

Nauki ścisłe często wydają się uczniom, jakby były nowym obcym językiem. Aby nowe pojęcie zostało w pamięci ucznia, powinno mu się ono skojarzyć z czymś, co już zna.

Wracając do przykładu matematycznego: pojęcie wyróżnik powinno kojarzyć się z tym, co wyróżnia dane równanie kwadratowe, dziedzina z szerokim zakresem. Można pozwolić uczniom spekulować, dlaczego miejsca zerowe funkcji nazwano pierwiastkami. Trudno wymyślić skojarzenie, gdyż pierwiastek raczej kojarzy się uczniom z chemią.

Można spróbować ułożyć wierszyki lub powiedzenia, które pomogą zapamiętać nazwę. W artykule z którego korzystam cytowane jest następujące zdanie: „Wietrzenie niszczy, erozja zabiera, a osadzanie upuszcza”. Można przy okazji dołączyć ruch: w przypadku wietrzenia – łamanie dłoni, w przypadku erozji  ruch przypominający falę, a w przypadku osadzania opuszczanie dłoni w dół.

Ruchy zapadają w pamięć, ponieważ angażują zmysły.

2. Analiza słowa 

Aby pomóc uczniom zrozumieć nowe słowo, można analizować słowo i jego części lub zastanowić się dlaczego właśnie taka nazwa została słowu nadana.

Weźmy słowo „biotyczny” . Gdybyśmy zaczęli od definicji: „Biotyczny oznacza związany z żywymi organizmami lub ożywiony, pochodzący od żywych elementów środowiska, takich jak rośliny, zwierzęta czy drobnoustroje, i wywierający wpływ na inne organizmy lub ich otoczenie”, to byłoby to abstrakcyjne pojęcie. Można jednak rozłożyć to słowo na części i zastanowić się, co oznacza jego część „bio”. Można poszukać innych pojęć, które mają w sobie „bio”, na przykład bioróżnorodność . Wtedy uczniowie widzą, że jest to coś związanego z życiem.

Można też znaleźć „bio” w innych pojęciach na przykład – biografia, wtedy uczniowie kojarzą, że jest to to opowieść o czyimś życiu.

3. Ściany ze słowami i tabele z hasłami. 

Nazwy pojęć naukowych powinny oddziaływać na uczniów. Nie wystarczy uczniom je przestawić, powinni je spotykać na co dzień. Można wieszać na ścianach plakaty z hasłami, dobrze, gdy są one opatrzone rysunkami lub zdjęciami związanymi z tematem i nazwami pojęć. Zapisy i ilustracje mogą tworzyć uczniowie.

Dużo lepiej działają plakaty sporządzone przez uczniów niż plakaty kupione w sklepie. Plakaty te mogą potem pomagać uczniom w tworzeniu plakatu podsumowującego: czego się nauczyliśmy.

Plakaty nie powinny jednak wisieć na ścianie za długo, bo się opatrzą i nie będą już działać na uczniów.

Uczniowie mogą również zamieszczać nowe pojęcia z ich graficznym przedstawieniem we własnych zeszytach, np. w Moim zeszycie pomagającym się uczyć. Te zapisy mogą przyjmować formę lapbooków, tabel, mapy myśli itp.

Te trzy przestawione sposoby pomagają uczniom zapamiętać nazwy akademickie i znaczenie pojęć, które reprezentują.

Inspiracja artykułem Dustina Pereza