Ocenianie kształtujące (OK) warto wprowadzać przy pomocy 5 x P: POWOLI, PODLEWAĆ, POMAGAĆ, PRÓBOWAĆ I PODZIWIAĆ oraz stosując OK niefragmentarycznie, tylko w pakietach – 5P.

5 x P

POWOLI: To nie jest proces krojony na miesiące, to jest stała praca i na bieżąco doskonalenie procesu. Pośpiech nie jest wskazany, może zniechęcić i zmarnować zapał. Nikomu nigdzie się nie spieszy, mamy na OK dużo czasu przed sobą, całe nauczycielskie życie.

PODLEWAĆ: Rozmawiać na temat stosowania oceniania kształtującego. Nikt nie powinien być sam w wypróbowywaniu. Rozmowy – co nam już wychodzi, co i jak warto zmodyfikować, jakie mamy trudności, co się „opłaca”?.

POMAGAĆ: Nauczyciele mogą być niepewni, czy postępują właściwie, czy cele są dobrze sformułowane, czy informacja zwrotna dociera do ucznia, czy techniki, które stosujemy są efektywne? Lekarstwem jest rozmowa na ten temat i wzajemna pomoc. Można wzajemnie zrecenzować cele lekcji, wspólnie zastanowić się, czy kryteria są realne do osiągnięcia, czy informacja zwrotna jest jasno sformułowana itp. Dobrą praktyką jest koleżeńska obserwacja lekcji, przy której można podpatrzyć dobrą praktykę i uzyskać wskazówki do własnego warsztatu pracy. Niektórzy dyrektorzy zapraszają nauczycieli na swoje lekcje, aby móc potem rozmawiać na temat stosowania oceniania kształtującego.

PRÓBOWAĆ: To najważniejsze ze wszystkich 5 x P. Jeśli się nie próbuje, to nic się nie dzieje. Próba nie musi zakończyć się sukcesem. Może okazać się, że trzeba coś zmodyfikować. Nauczanie jest ciągłym procesem podejmowania prób.

PODZIWIAĆ: Warto cieszyć się każdym sukcesem. Tym, że uczniowie znają cel lekcji, że dzięki kryteriom sukcesu lepiej wykonują sprawdzian, że uczniowie poprawiają prace kierując się wskazówkami z informacji zwrotnej, że uczniowie pomagają sobie wzajemnie w nauce, że wzrasta odpowiedzialność uczniów za własną naukę itd. Takie docenienie wpływa na motywację nauczycieli do stosowania OK.

5P

Jednak warto zacząć od stosowania pakietów, a nie tylko fragmentarycznie – poszczególnych elementów oceniania kształtującego:

1. Cele i kryteria sukcesu w pakiecie z podsumowaniem i refleksją

Pierwsza strategia OK mówi o potrzebie informowania uczniów o celach i kryteriach: „Określanie i wyjaśnianie uczniom celów uczenia się i kryteriów sukcesu”.

Cele i kryteria bez podsumowania tracę swój cel. Wielu nauczycieli skarży się, że nie wystarcza im czasu na podsumowanie lekcji. A refleksja jest najważniejszym etapem uczenia się.

Refleksja ucznia na temat tego, czego się nauczyłem; jakie mam jeszcze pytania; co mnie zaskoczyło; do czego to, czego się nauczyłem jest podobne itd. Refleksja wpływa na jedną z trzech potrzeb każdej osoby uczącej się – potrzebę kompetencji. Teoria autodeterminacji mówi jeszcze o potrzebie autonomii i więzi. Wszystkie trzy mogą być wspierane poprzez proces refleksji uczniowskiej.

Refleksja, która jest autorstwa ucznia daje mu poczucie autonomii i kompetencji, a skorzystanie z refleksji innych uczniów buduje poczucie więzi.

2. Informacja zwrotna w pakiecie z kryteriami sukcesu

Informacja zwrotna to trzecia strategia OK: „Udzielanie uczniom takiej informacji zwrotnej, która przyczyni się do ich widocznych postępów”. Musi się ona odnosić do wcześniej ustalonych i przekazanych uczniom kryteriów sukcesu. Ocena przy pomocy informacji zwrotnej jest umową pomiędzy nauczycielem i uczniami – co będzie oceniane. Jeśli się ją złamie, to uczniowie stracą zaufanie i nie będą korzystać z oceny kształtującej. W takim razie nauczyciel powinien dobrze określić kryteria sukcesu, aby uczeń mógł się nimi kierować przy wykonywaniu pracy.

3. Dialog w pakiecie z pozyskiwaniem od uczniów informacji o ich uczeniu się.

Pozyskiwanie od uczniów informacji, gdzie są w procesie uczenia się i dostosowywanie do niej metod nauczania i planowania procesu, jest według badań profesora Johna Hattiego jedną z najbardziej efektywnych interwencji edukacyjnych, która w znacznym stopniu wpływa na osiągniecia uczniów.

Ocenianie kształtujące zakłada, że nauczyciel wie, „gdzie są jego uczniowie” i nie idzie dalej, gdy nie są na to gotowi. To bardzo trudne zadanie dla nauczyciela przy napiętym programie nauczania.

Pozyskać tę informację można poprzez dialog z uczniami, dowiadywanie się, czego się nauczyli, z czym mają trudności.

Ten pakiet odnosi się do II strategii OK: „Organizowanie w klasie dyskusji, zadawanie pytań i zadań dających informacje, czy i jak uczniowie się uczą”.

4. Wzajemne nauczanie w pakiecie z oceną koleżeńską

Badania edukacyjne pokazują, że uczniowie wiele uczą się wzajemnie od siebie. Pomocne może być stosowanie oceny koleżeńskiej, w której to uczniowie udzielają sobie wzajemnie informacji zwrotnej. Uczą się wtedy od siebie nawzajem i budowana jest więź klasowa, która jest potrzebna dla efektywnego uczenia się.

Ten pakiet pomaga budować czwartą strategię oceniania kształtującego: „Umożliwianie uczniom, by korzystali wzajemnie ze swojej wiedzy i umiejętności”.

5. Odpowiedzialność ucznia za proces uczenia się w pakiecie z samooceną.

Każdy nauczyciel chciałby mieć uczniów samodzielnych i odpowiedzialnych. Piąta strategia określa sens i cel stosowania OK: „Wspomaganie uczniów, by stali się autorami procesu swojego uczenia się”. Głównym filarem tej strategii jest samoocena uczniowska. Uczeń uczy się efektywnie, samodzielnie i bierze za ten proces odpowiedzialność, gdy potrafi sam ocenić swoje postępy.