Prawie każdy nauczyciel narzeka, że nie wystarcza mu czasu lekcji na nauczanie.

Planowanie lekcji jest jak pisanie opowiadania: ma początek, środek i zakończenie. Decyzja o tym, ile czasu poświęcić na każdą część lekcji, aby zmieściła się w wyznaczonym czasie, jest trudna. Szczególnie braknie czasu na podsumowanie i refleksję uczniowską.

Planując lekcje nie potrafimy przewidzieć przyszłości, nie wiemy, jak uczniowie będą reagować, kiedy będą potrzebować dodatkowych wyjaśnień, kiedy będą szczególnie zaangażowani, a kiedy będziemy musieli walczyć o ich uwagę. Wielu nauczycielom wydaje się, że duże tempo lekcji jest korzystne dla procesu nauczania. Nie mają racji, tempo musi być dostosowane do potrzeb uczniów.

Oto 10 konkretnych wskazówek, które mogą pomóc nauczycielom planować lekcje i dostosowywać je w trakcie zajęć, aby zapewnić odpowiednie tempo:

1. „Mnie jest więcej”

Ta zasada jest bardzo użyteczna. Lepiej zaplanować mniej i wszystko wykonać, niż stale być w niedoczasie. Nam nauczycielom wydaje się, że łatwo zrealizujemy obszerne plany, ale uczniowie, którzy poznają materiał po raz pierwszy mogą mieć różne trudności. Poza tym mogą wystąpić niespodziewane utrudnienia, uczniowie mogą być zajęci przygotowaniem do sprawdzianu z innego przedmiotu, mogą rozwiązywać konflikt w klasie itp. Lepiej mieć zapas czasu, to daje gwarancję zrealizowania tego, co się zaplanowało.

Jeśli nie udaje się zrealizować celów postawionych przed lekcją, to uczniowie i nauczyciel są sfrustrowani, niepewni siebie i nie wpływa to satysfakcjonująco na uczenie się.

2. Planowanie w częściach

Planując, warto zastanowić się, ile zajmie uczniom wykonanie danego ćwiczeniowa. Można podzielić lekcję na części, dodać czas aktywności i wyliczyć ogólny czas. To daje otrzeźwienie w ilości planowanego materiału na jedną lekcję i jednocześnie daje możliwość zrezygnowania z jakiejś części.

Warto sprawdzić np. przed sprawdzianem, ile czasu sam nauczyciel go wykona (znając bardzo dobrze materiał), a następnie przeznaczyć dla uczniów 5 razy więcej czasu na jego wykonanie.

3. Realne planowanie

Trzeba spojrzeć realnie na czas wykonania przez uczniów zadań, uwzględniać czas na przejście od jednej aktywności do drugiej, na rozdawanie lub zbieranie materiałów oraz na wyjaśnianie poleceń. Kuszące jest zaplanowanie dużo, ale frustracja z niewykonana zadań w wyznaczonym czasie jest bardzo frustrująca zarówno dla nauczyciela, jak i dla uczniów.

4. Elastyczność i wątpliwości uczniów

Niedobrze jest trzymać się kurczowo planu. Trzeba być gotowym na niespodziewane sytuacje. Realizacje planu można przenieść na następne lekcje.

Przede wszystkim trzeba zarezerwować czas na wyjaśnienia uczniom poleceń i treści i nie zostawiać uczniów w tyle. Lepiej zatrzymać się i rozwiać wszystkie wątpliwości uczniów niż pozostawienie części klasy w niezrozumieniu.

5. Zróżnicowana klasa

Klasy przeważnie charakteryzują się zróżnicowaniem umiejętności i poziomów naukowych uczniów. Dlatego warto być przygotowanym na to, że część uczniów szybko wykona polecenia, a część będzie potrzebowała więcej czasu. Dlatego warto mieć przygotowane dodatkowe zadania dla uczniów „szybkich”, aby w czasie gdy będą się nimi zajmować, można było zająć się uczniami „wolniejszymi”.

Proponuję kupić lub samemu sobie stworzyć tak zwaną Skrzyneczkę mistrzów, są to karty z poleceniami dla uczniów „szybkich”. Przykład zadań w skrzyneczce mistrzów można znaleźć w zasobach Centrum Edukacji Obywatelskiej. Skrzyneczka została stworzona przeze mnie w konsultacji z nauczycielami stosującymi ocenianie kształtujące.

6. Zapisanie planu działań (wraz z godzinami) w widocznym miejscu.

Można zapisać na tablicy na początku lekcji plan czasowy lekcji. Daje to uczniom informacje, co po kolei będzie wykonywane i ile czasu na to jest przeznaczone.

Widoczne rozłożenie czasu pomaga trzymać się planu.

7. Przyspieszanie tempa lekcji.

Czasami, mimo dobrze zaplanowanej lekcji przebiega ona wolniej.

Oto kilka sposobów na przyspieszenie tempa:

• Jeśli uczniowie pracują w małych grupach lub parach można uzyskać informacje tylko od jednej lub dwóch grup zamiast wysłuchać każdej z nich. Po wysłuchaniu wybranych grup i par można zapytać, czy pozostałe mają coś do dodania.
• Gdy uczniowie pracują w grupach, nauczyciel może chodzić po klasie i obserwować pracę uczniów, a potem może sam omówić, co się działo w grupach.
• Jeśli dyskusja w całej klasie trwa za długo, nauczyciel może zakończyć dyskusję i przejść dalej.
• Jeśli uczniowie zadają wiele pytań pobocznych można „zaparkować” pytanie, czyli zapisać je na plakacie i zapewnić uczniów, że się do niego wróci w przeszłości. Warto też, aby uczniowie zadający pytania zapisali je we własnych zeszytach.
• Jeśli nauczyciel nie jest pewny, czy wszyscy uczniowie nadążają, to może poprosić uczniów o wskazanie poziomu zrozumienia poprzez „światła drogowe”. Następnie zamiast tłumaczyć wszystkim jeszcze raz zagadnienie, poprosić uczniów „zielonych” o wytłumaczenie wątpliwości uczniom „żółtym”, a nauczyciel w tym czasie może zająć się „czerwonymi”.

8. Zwolnienie tempa lekcji.

Choć nie jest to częste, może się również zdarzyć, że lekcja przebiega zbyt szybko. Być może kilku uczniów jest nieobecnych lub uczniowie byli bardziej zaznajomieni z materiałem, niż nauczyciel się spodziewał.

Warto wykorzystać:

► Zapisanie refleksji

Poprosić uczniów o zatrzymanie się i zapisanie w zeszycie odpowiedzi na pytanie nauczyciela. Na przykład: „Co teraz myślisz o ____?”; „Jakie masz pytania dotyczące ____?”; „Co Twoim zdaniem do tej pory poszło dobrze?; „Co moglibyśmy zrobić jeszcze lepiej?”.

► Rozmowa w parach

Poprosić uczniów, aby porozmawiali w parach na zadany temat.

Inna wersja, to poproszenie uczniów o zanotowanie własnych przemyśleń i dopiero potem porozmawianie w parach i skorygowanie notatki.

9. Czas na podsumowanie

Wielu nauczycieli zgłasza problem z brakiem czasu na podsumowanie. Refleksja uczniowska i podsumowanie są niezwykle ważne dla procesu uczenia się, dlatego trzeba wprowadzić na lekcji zwyczaj podsumowania. Można posłużyć się budzikiem w celu przypomnienia.

Warto zostawić ostatnie 5 minut lekcji na podsumowanie.

• Wyjściówki – uczniowie odpowiadają na pytanie zadane przez nauczyciela lub dokańczają zdanie i karteczkę oddają nauczycielowi. Dzięki temu nauczyciel otrzymuje informację od uczniów jak przebiegł proces nauczania.
• Rozmowa w parach i zapisanie refleksji: Uczniowie podsumowują lekcje rozmawiając w parach, a następnie zapisują refleksję w zeszytach: „Czego się nauczyliśmy lub co chcemy zapamiętać z dzisiejszych zajęć?”
• Podzielenie się refleksją na forum klasy. Po zanotowaniu wstępnym refleksji, uczniowie dzielą się na forum klasy i dopisują to, co uznają za stosowne.

10. Cel i kryteria do lekcji

Na koniec sprawa najważniejsza – cel lekcji i kryteria sukcesu do niej. To jest podstawa planowania lekcji. Nauczyciel powinien określić je przed przystąpieniem do planowania. Często okazuje się wtedy, że plany są za szerokie. Cele powinny być na koniec lekcji podsumowane – czy kryteria zostały osiągnięte. Jest to niezbędne zakończenie lekcji, które daje nauczycielowi i uczniom satysfakcję z dobrze wykonanego zadania.

Inspiracja artykułem Laurie Miller Hornik