W tym artykule, razem z nauczycielami z inicjatywy Frajda z nauczania – Jolantą Łosowską, Beatą Bogdanowicz-Jaz, Olgą Tórz-Wciórka, Kariną Wójcik, Barbarą Jaworowicz, Żanetą Wójcik – zebrałyśmy pomysły – co można zrobić zanim dojdzie do przemocy, czyli zdążyć przed przemocą rówieśniczą. Wielu specjalistów wypowiada się na temat podejmowania działań, gdy już dojdzie do przemocy. Na pewno jest wiele bardzo wartościowych i przydatnych porad. Ale mimo nagłośnienia przemoc występuje coraz częściej. Myślę, że bardzo trudno jest nauczycielowi jej zaradzić, gdyż przemoc rówieśnicza dzieje się jakby w drugim obiegu, pomiędzy uczniami. Jej skutki są dramatyczne.
Prawdę mówiąc, jak zjawisko się rozkręci, to bardzo trudno z nim sobie poradzić, nawet jeśli sprawa wyjdzie na jaw. Dlatego chcieliśmy zebrać pomysły, co można zrobić, aby jej zapobiec.
W rozmowie nauczycieli z Frajdy najbardziej trudna do wykrycia i zapobiegania okazała się przemoc w Internecie. Mamy ekspertów od „cyber” przemocy, jednym z nich jest profesor Jacek Pyżalski. We Frajdzie nie mamy spektakularnych w tej sprawie pomysłów. Na pewno zachęcamy do kontaktu z rodzicami i tworzenie jednego frontu działań.
Na początek 7 dobrych i prostych pomysłów prewencji:
Losowanie
Dziękuję Markowi Krukowskiemu, który podzielił się jednym świetnym pomysłem: Od samego początku roku szkolnego wprowadzić zwyczaj losowania par uczniów siedzących w jednej ławce, np. przez tydzień. Jeśli zwyczaj się utrwali, to uczniowie siłą rzeczy lepiej się poznają wzajemnie, lepiej zrozumieją i jest nadzieja, że będą bardziej empatyczni w stosunku do siebie nawzajem.
Pary
Inny pomysł, który przeszedł mi do głowy to częsta praca uczniów w parach i to dobranych losowo. Najpierw pomyślałam, że może też praca w grupach, ale zdałam sobie sprawę, że przy grupie trzy osobowej, jedna z osób może/bywa wykluczona.
Wycieczki
Na pewno wspólne wycieczki przeciwdziałają przemocy i wykluczaniu. Ale one wymagają bacznej obserwacji ze strony opiekuna, gdyż wręcz mogą sprzyjać przemocy, gdy nie jest zauważona i nie ma na nią reakcji. Wspólne imprezy klasowe mogą pomoc w wykryciu przemocy rówieśniczej, znacznie bardziej niż zwykle lekcje. Na pewno mogą pomoc w szybkiej reakcji, gdy sytuacja się jeszcze nie rozwinęła.
Literatura
Przy omawianiu książek na przykład na lekcjach języka polskiego lub na lekcjach wychowawczych można nawiązać do problemu. Analizować postawy agresywne, wykluczanie i działania pomocowe, gdy jeden człowiek ujmuje się za drugim. Docenianie takich postaw może przeciwdziałać przemocy rówieśniczej, szczególnie, gdy nauczyciel ma dobre relacje z klasą i jest dla uczniów autorytetem.
Inna podoba sprawa, to dyskusje z uczniami nad artykułami dotyczącymi przemocy, omawianie z uczniami sposobów na radzenie sobie z problemem.
Komplementy
Ciekawym pomysłem jest praktyka komplementowania. Polega ona w skrócie na zbieraniu internetowo komplementów udzielanych zarówno uczniom, jak i pracownikom szkoły. Po ustalonym czasie są one sprawdzane, sortowane i przedstawiane adresatom. Dzięki tej praktyce uczniowie odkrywają w innych ich dobre cechy i są mniej skłonni do przemocy rówieśniczej.
Poznanie się
Wszelkie aktywności mające za celu poznanie się wzajemne uczniów służą zwiększaniu empatii. Dlatego warto inicjować poznawanie się, rozmowy, opowiadanie historii, przedstawianie zainteresowań itp.
Nauczyciele z inicjatywy Frajdy z nauczania podzielili się swoimi pomysłami:
- Jolanta Łosowska Szkoła Podstawowa nr 2 im. K. Makuszyńskiego w Chojnie.
„Poznajmy się lepiej”.
Na początku roku szkolnego uczniowie opracowują harmonogram „wystąpień publicznych – OTO JA”. Przygotowują krótką prezentację na temat swoich zainteresowań (forma dowolna: prezentacja multimedialna, filmik, wykład, może zaprezentować rekwizyty lub poprowadzić mini zabawę itp…). Całość prezentacji do 10 minut. Podczas każdej godziny wychowawczej może dwójka lub trójka (zależnie od czasu, są bowiem też inne sprawy do omówienia podczas zajęć z wychowawcą) prezentuje się. To bardzo ciekawe i cenne doświadczenie. Daje też możliwość poznania się lepiej, uczy mówienia o sobie, prezentowania siebie na forum. Prezentujący też musi dokonać selekcji tego, co chce przedstawić (ma ograniczenie czasowe). Niektóre jego zachowania, które do tej pory uważane były przez rówieśników za dziwactwo i wręcz denerwowało, mogą być teraz inaczej odebrane, np. stale nawiązywanie do jednego tematu, mówienie ciągle o jednym jest irytujące ale kiedy poznany kolegę bliżej, łatwej go zrozumieć. Pozostali uczniowie mogą zadawać pytania, mogą się zainspirować lub odkryć, że to z pewnością nie jest dla nich. Dają też informację zwrotną osobie prezentującej, mogą to być 2 gwiazdy i 1 życzenie 😊.
„Zabawa Prawda-Fałsz”
Kartkę papieru A4 dzielimy na cztery obszary. W każdym polu wpisujemy jedno zdanie. W trzech polach będą to zdania o nas prawdziwe, w jednym fałszywe. Nie ma znaczenia, w które pole jakie zdanie wpiszemy. Następnie szukamy pary i szukamy zdań fałszywych o sobie i prawdziwych, ważne też by powiedzieć dlaczego tak myślimy, co nas naprowadziło. Czas na zabawę zależy od czasu jakim dysponujemy podczas lekcji. Wyznaczamy jednak jakiś konkretny czas np. 10-15 min. W tym czasie dobrze porozmawiać z jak największą liczbą osób. Po zabawie następuje rozmowa.
Czego się dowiedzieliśmy o kolegach, koleżankach, jak do tego doszliśmy?
Co nam utrudniało wskazanie prawdy czy fałszu?
Wnioski do jakich powinniśmy dojść to:
- Często w życiu codziennym opieramy się na opinii innych lub zasłyszanych informacjach, utartych przekonaniach, które nie muszą być prawdziwe.
- Wierzymy na ślepo, nie sprawdzamy faktów, nie drążymy tematu.
To często są powody sprzeczek i konfliktów.
W klasie ósmej na koniec pokazałam uczniom obraz przedstawiający postać kobiety trzymającej dziecko na łonie natury. Ciepłe kolory obrazu mogły sugerować, że to Maryja z dzieciątkiem.
Moje pytanie: Jak sądzicie, jakim człowiekiem mogła być osoba, która to namalowała?
Padały różne odpowiedzi: lubi, kocha dzieci, jest to osoba czuła, troskliwa, opiekuńcza, lubi spokój, naturę…
Kiedy podałam autora obrazu – zapadła cisza. Autorem był Adolf Hitler.
Dobrze jeśli w tych zabawach udział bierze też nauczyciel. Zabawę Prawda/Fałsz zawsze zaczynam od siebie, prezentując swoje 3 prawdziwe zdania i 1 fałszywe zdanie. Potem zapraszam ich do wspólnej zabawy.
- Beata Bogdanowicz-Jaz, nauczycielka języka angielskiego, Szkoła Podstawowa nr 2, im. Kornela Makuszyńskiego w Chojnie
1.Praca nad relacjami – cykl zajęć w ramach projektu Fundacji Uniwersytet Dzieci
Pracuję z uczniami nad relacjami, gdyż oprócz przemocy fizycznej, psychicznej i cyberprzemocy, kolejną przemocą jest przemoc relacyjna, która może objawiać się np. wykluczaniem ucznia/uczniów z grupy klasowej, rówieśniczej. Aby temu zapobiec, trzeba mieć ogromną wiedzę, doświadczenie, ciągle szukać, próbować, wyciągać wnioski z niepowodzeń i ….działać dalej. Bardzo dobrym sposobem jest korzystanie z fachowych, odpowiednio przygotowanych materiałów. W tym roku szkolnym zalogowałam się na stronie Fundacji Uniwersytet Dzieci. Wybrałam projekt, który jako wychowawca realizuję w mojej klasie szóstej:
„Ja w relacjach. Jak zrozumieć siebie i innych”. Gotowe scenariusze, krok po kroku prowadzą mnie przez kolejne lekcje. Mam do dyspozycji mnóstwo pomocy, pomysłów i to, co moi uczniowie lubią najbardziej filmy – z wypowiedziami specjalistów, scenkami. Po ich obejrzeniu szóstoklasiści odpowiadają na pytania, dyskutują, odwołują się do własnych doświadczeń, wyciągają wnioski. Jest to cykl lekcji powiązanych ze sobą, z których młodzi ludzie czerpią wiedzę, zaczynają inaczej mówić i myśleć, widzą, że nie są odosobnieni w swoich problemach. Jedna lekcja w ciągu całego półrocza poświęcona tematyce relacji, to niestety za mało. A oprócz teorii, trzeba jeszcze działać – tak jak wyżej zostało napisane – organizować wycieczki, wspólne wydarzenia klasowe, wyjścia, a przy tym aktywnie słuchać i rozmawiać, rozmawiać i jeszcze raz rozmawiać z młodymi ludźmi (w domu i w szkole).
2.Dni Bezpiecznego Internetu jako sposób na zapobieganie cyberprzemocy.
W szkołach bardzo dużo mówi się o bezpiecznym korzystaniu z Internetu. Szczególny nacisk kładzie się na to podczas Dni Bezpiecznego Internetu. Mają one na celu przede wszystkim uczyć dzieci i młodzież, jak w bezpieczny sposób korzystać z Internetu. A tym samym minimalizować zjawisko cyberprzemocy, dążyć do tego, by uczniowie nie doznawali na własnej skórze jej skutków. Dzięki temu jeszcze bardziej uświadamiamy naszym uczniom, że oprócz wielu „plusów” korzystania z współczesnych technologii, są także „minusy”. Wszystko po to, by zapobiegać hejtowaniu, obrażaniu i innym rodzajom cyberprzemocy.
- „Instrukcja Świadka Przemocy”
Wydawałoby się, że działa już w momencie, kiedy przemoc się zadzieje – tak wskazuje nazwa. Z jednej strony tak, ale dzięki Instrukcji Świadka Przemocy można przerwać nasilanie się złych zachowań. W naszej szkole uczniowie widzą tablicę (na załączonym zdjęciu) na każdym z korytarzy szkolnych, zatrzymują się, czytają. Chodzi o to, żeby zapobiegać – dzieci muszą wiedzieć, co mają robić, jak zachować się w danej sytuacji. Zdarza się tak, że uczniowie przyglądają się, jak komuś dzieje się krzywda i stoją bezradnie. Dlatego już we wrześniu, kiedy przypominamy uczniom o zasadach bezpieczeństwa na terenie szkoły, obowiązkowym punktem jest przypomnienie „Instrukcji Świadka Przemocy”. Po co to robimy? Po to, aby każda zauważona przemoc fizyczna została szybko przerwana.
- Olga Tórz-Wciórka, nauczycielka języka polskiego w Szkole Podstawowej nr 1 im. Janusza Korczaka w Szprotawie
- „Nie FOCHaj, tylko FUKaj”
Wiele niewłaściwych zachowań uczniów i uczennic bierze się z trudności komunikacyjnych. Nadinterpretują oni czyjąś wypowiedź lub nie rozumieją intencji rozmówcy, co budzi agresję werbalną czy fizyczną skierowaną przeciwko drugiej osobie. Można temu zaradzić, gdy nauczy się dzieci, jak umiejętnie komunikować się. I tu świetnie sprawdza się działanie oparte na nauce właściwego sposobu wyrażania krytyki, które nazywam: „Nie FOCHaj, tylko FUKaj”. Chodzi o to, aby uczniowie nie „mieli focha” na siebie, tylko nauczyli się ze sobą rozmawiać o swoich uczuciach i potrzebach, aby stosowali różne sposoby komunikacji nieagresywnej. Taki rodzaj rozmowy, opartej na zdaniach z zasadą FUO (choć moi uczniowie wolą ją nazywać zasadą UFO J), pozwala budować komunikat oparty na własnych uczuciach i obserwacjach a nie na oskarżeniach rozmówcy, co minimalizuje przemoc i agresję rówieśniczą.
Zasada ta opiera się na komunikatach sformułowanych w oparciu o:
FUO, czyli Fakt + Uczucia + Oczekiwania
UFO, czyli Uczucia + Fakt + Oczekiwania
Może być rozbudowana o inne elementy, zwłaszcza u uczniów klas starszych:
FUKO, czyli Fakt + Uczucie + Konsekwencja + Oczekiwania
FUKOZ, czyli Fakt + Uczucie + Konsekwencja + Oczekiwania + Zaplecze (dlaczego czegoś oczekuję)
Przykładowy prosty komunikat ucznia:
– FUO: Nazywasz mnie „Ferdek”. (F) Nie lubię, gdy mówisz tak do mnie. (U) Mam swoje imię i chcę, żebyś tak się do mnie zwracał. (O)
– FUKOZ: Stukasz długopisem. (F) Denerwuje mnie to. (U) Nie mogę skupić się na temacie. (K) Przestań tak robić/ Odłóż ten długopis. (O) Znasz zasady obowiązujące na lekcji. (Z)
Ten typ komunikatu uczniowie ćwiczą i utrwalają również podczas:
– godzin wychowawczych i zajęć rozwijających – odgrywają scenki konfliktów między bohaterami znanych i lubianych filmów, np. ze Shreka, Zaplątanych, Kung Fu Pandy,
– lekcji języka polskiego – tworzą twórcze dialogi między zwaśnionymi bohaterami literackimi, np. Cześnikiem a Rejentem, Petroniuszem a Neronem, Aliną a Balladyną.
Dodatkowo, gdy dochodzi do sytuacji trudnych czy konfliktowych, które po prostu naturalnie pojawiają się w zróżnicowanym zespole klasowym, moi uczniowie do tych sytuacji wspólnie tworzą w parch lub grupach przykładowe komunikaty oparte na UFO, FUKO, FUKOZ. Zapisujemy je i wywieszamy w klasie jako gotowy materiał do wykorzystania. W ten oto sposób uczniowie sami tworzą własną bazę pomysłów na komunikat nieagresywny a przede wszystkim skuteczny.
- Budowanie kultury wdzięczności w klasie
Inną formą pracy z uczniami, która pozwala zadziałać prewencyjnie i zminimalizować przemoc rówieśniczą, jest praca oparta na kulturze wdzięczności. Zależy mi na tym, aby uczniów otaczała atmosfera przyjaźni i szacunku, której powinni być współautorami. By tak się stało, muszą stać się uważnymi obserwatorami oraz nauczyć się doceniać siebie wzajemnie i swoje nawet najmniejsze starania, a tym samym prawić sobie komplementy. I tak po zakończonej pracy w grupie lub w ramach podsumowania zajęć, wykorzystujemy na lekcjach technikę zdań niedokończonych: Dziękuję Ci za… Dziś dla mnie byłeś/byłaś…, Dzięki Tobie…, Dziś pomogłeś/pomogłaś mi… Uczniowie sami wybierają zdanie i osobę, którą chcą docenić swoją wypowiedzią. Takie komplementowanie minimalizuje agresję wobec rówieśników. Trudniej skrzywdzić kogoś, komu jesteśmy za coś wdzięczni lub kogoś, kto nam pomógł w wykonaniu zadania. Dobre słowo dodatkowo mobilizuje i motywuje innych do pomocy rówieśniczej, do bycia „lepszym” kolegą czy „lepszą” koleżanką.
- Karina Wójcik, nauczycielka języka niemieckiego w Zespole Szkół Publicznych w Szewnie
Ochrona uczniów przed przemocą rówieśniczą w szkole zaczyna się w już klasie, ale się w niej nie kończy. Wszystkie działania szkoły powinny mieć na uwadze przeciwdziałanie przemocy, mam tu na myśli eliminowanie niepożądanych zachowań, a przede wszystkim przewidywanie ich w różnych miejscach i czasie: kolejka przy wydawaniu obiadów, przerwy, wycieczki, miejsca w szkole, w których trudno o nadzór nad uczniami, tj. toalety. Oczywiście nauczyciel nie może być wszędzie, ale może działać zapobiegawczo. Pomysłem na lekcje jest bardzo częsta praca w grupach mieszanych, gdzie uczniowie są losowo przydzielani. W ten sposób uczą się poszanowania pracy innych i współpracy z rożnymi charakterami i uczniami o rożnych uzdolnieniach. Z moich obserwacji wynika, że uczniowie stają się bardziej cierpliwi i tolerancyjni, starają się panować nad negatywnymi emocji, ale to wymaga nawet kilka lat pracy. Ważnym aspektem przeciwdziałania rówieśniczej jest też nadzór nad uczniami i rozwiązania systemowe w szkole: aktywne dyżury nauczycieli na przerwach, harmonogram przychodzenia klas na obiady (aby uniknąć tłoku, ale też spotkań najmłodszych z najstarszymi uczniami), zagospodarowanie zakamarków holi w taki sposób, aby stałe się widoczne lub były miejscem relaksu dla uczniów. W ramach działania samorządu uczniowskiego przeprowadzono spacer w szkole, po którym uczniowie wskazali miejsca warte do zaadaptowania. W ten sposób powstały dwa kąciki oraz stanęły stoliki, które zostały pomalowane na plansze do gry w warcaby i chińczyka. W adaptacji tych miejsc brali udział sami uczniowie i być może dlatego cieszą się one dużą popularnością. Nie miej chętnych uczniów korzysta ze stołów do tenisa, które są na stałe umieszczone na jednym z holi. Na każdym holu są też kąciki Daltońskie, które angażują młodsze dzieci do wykonywania figurek z origami oraz mini biblioteczki, z których w każdej chwili można wziąć coś do czytania. Ważne są działania, które jednoczą uczniów i powodują, że nie mają oni czasu na myślenie o dokuczaniu innym. Kolejnym pomysłem jest program adaptacyjny. Chętni uczniowie klas starszych biorą pod „opiekę” klasy młodsze: klasy 4 we wrześniu czują się wtedy bezpieczniej, nie mają obawy przez starszakami, zwracają się do nich z pytaniami o nauczycieli, naukę i inne ważne dla nich kwestie. Starsi uczniowie prowadzą przerwy sportowo-taneczne dla klas 1-3 i już wtedy nawiązują się znajomości, które często ciągną się przez lata. Ważnym dla naszej szkoły elementem integracji jest działalność samorządu uczniowskiego i koła wolontariatu. Samorząd składa się z przewodniczących klas 4-8 i spotyka się raz w miesiącu, aby omówić, przygotować i zaproponować wspólne działania. Taka sama sytuacja jest w przypadku koła wolontariatu, którego inicjatywy jednoczą uczniów pod wspólnym celem. Konfliktów i sporów między uczniami nie sposób uniknąć, są one wręcz nieodzowną częścią rozwoju i dorastania młodego człowieka. Jedyne co możemy robić jako nauczyciele to uczyć młodzież radzenia sobie z nimi i rozwiązywania ich poprzez argumenty kultury słowa i konstruktywnego czynu.
- Barbara Jaworowicz nauczycielka fizyki Szkoła Podstawowa w Skulsku.
Często bywa tak, że uczniowie, którzy nie odnoszą sukcesu w nauce są skłonni do przemocy rówieśniczej. Moim sposobem na to, aby każdy uczeń mógł odnieść sukces na sprawdzianie z fizyki jest opracowanie przez nich materiału dotyczącego danego działu w postaci „Księgi wiedzy”. Księga wiedzy to materiał zawierający zagadnienia do działu opracowany w sposób wybrany przez ucznia. Może zwierać: definicje, rysunki, mapy myśli, tabele, zestawienia, wykresy, wzory, zadania, opisy doświadczeń itp. Uczeń, który opracuje materiał otrzymuje połowę punktów możliwą do uzyskania na sprawdzianie, drugą połowę uzyskuje za zadania, które rozwiązuje podczas sprawdzianu w klasie. Wystarczy, że uzyska 1 punkt i otrzymuje ocenę dostateczną. Dla niektórych uczniów to pierwsza taka ocena ze sprawdzianu z fizyki w ich życiu. Wielu uczniów przyznało, że to ich zmotywowało do pracy.
- Żaneta Wójcik – nauczyciel plastyki i techniki w Szkole Podstawowej nr 36
w Tychach.
Motywowana naszym artykułem przeprowadziłam indywidualne rozmowy z uczniami na temat ; Jakiej przemocy najczęściej doświadczają i jak według nich jej zaradzić? Postanowiłam podać przykłady podane przez dzieci, gdyż okazuje się, że w bardzo szybki i prosty sposób potrafią określić, rodzaj przemocy oraz czego oczekiwałyby od nauczyciela jak również jak mógłby jej zaradzić.
- Ośmieszanie – nauczyciel powinien wzmocnić szacunek do innych
- Kłótnie – prowadzenie mediacji
- Obgadywanie – wzmocnienie poczucia własnej wartości
- Kłamstwa – doprowadzenie do prawdy
- Akcja – zdecydowana reakcja
Wszyscy zgodnie stwierdzili, że ich rówieśnicy nie potrafią rozwiązywać konfliktów pomiędzy sobą. Jeden przed drugim chce być lepszy, a komunikacja jest na bardzo niskim poziomie. Słabe jednostki przegrywają. I tu my jako nauczyciele i mentorzy możemy spełnić swoją rolę. Stworzyłam sobie zatem kodeks dla samej siebie, ponieważ żeby reagować, ja również muszę stosować się do zasad.
- Rozwijaj empatię!!!
- Wzmacniaj samoocenę!!!
- Zawsze reaguj!!!
- Wymagaj i bądź konsekwentna!!!
- Obserwuj i słuchaj!!!
- Integruj zespół rówieśniczy!!!
- Ucz asertywności!!!
- Stosuj wzmocnienia pozytywne!!!
- Utrzymuj dobry kontakt!!!
- Bądź sobą !!!
- Uśmiechaj się !!!
- Rozmawiaj i słuchaj !!!