Ustalanie zasad i pilnowanie, aby były przestrzegane często zamienia się w walkę pomiędzy dwoma stronami. W szkole – pomiędzy nauczycielami, a uczniami. W niewytłumaczalny sposób znajdują się po dwóch przeciwnych stronach tego, co powinno być wspólnym wysiłkiem na rzecz sukcesu młodego człowieka. Jedocześnie ta walka przeciwdziała potrzebie autonomii, którą ma każdy uczący się.
Wydaje się, że zamiast kreować zasady, lepiej jest ustanawiać granice. Granice, które określają bezpieczne i pełne szacunku ramy funkcjonowania. Dzięki temu mamy szanse kultywować autonomię, między innymi poprzez pozwolenie uczniom, aby sami określali granice (autonomia), mogli doświadczyć tego, że one działają (kompetencja) i ustanawianie ich wspólnie w klasie (więź).
Te trzy potrzeby: autonomii, kompetencji i więzi są według teorii samostanowienia niezbędne dla motywacji człowieka.
Każdy, który określał z uczniami zasady zauważył, że nie można objąć nimi każdej sytuacji, zawsze pojawia się coś nieprzewidywalnego. Zaś granice określają sposoby funkcjonowaniu w związku, również takim jaki istnieje w klasie szkolnej. Granice zmieniają się wraz z tym, czego w danym momencie potrzebujemy, dostosowane są do wymagań sytuacji. Na przykład czasami potrzebna jest praca w ciszy, a czasami praca w parach i rozmowy. Jeśli pracujemy w grupach, to granice powinny określać poziom hałasu, który nie będzie przeszkadzał pracy w klasie, ani pracy sąsiedniej klasy.
Przy określaniu granic powinniśmy kierować się dwoma wartościami: bezpieczeństwem i efektywnym uczeniem się uczniów. Jeśli uczniowie za blisko zbliżają się do granicy, to można zadać im pytania: „Czy to jest bezpieczne?” lub „Czy to pomaga ci się uczyć?
Te pytania są potrzebne, aby poświęcić przyjętym wartościom chwile refleksji. Chwila refleksji często nie wymaga od ucznia głośnej jej wypowiedzi, ważna jest chwila zastanowienia.
Można przed podjęciem jakichkolwiek działań przypomnieć, jakie granice będą dziś potrzebne, np.: „Dzisiaj mamy test, wielu z was potrzebuje ciszy, aby się skupić, dlatego przypominam o granicy hałasu”.
Granice nauczyciela
Przed ustalaniem granic warto pomóc uczniom w określeniu ich własnych granic. W tym celu warto, aby nauczyciel powiedział uczniom o własnych granicach – kiedy czuje się bezpieczny i kiedy może efektywnie pracować. Te granice są przypisane do danego nauczyciela, i nie są granicami innych nauczycieli.
Granice ucznia
Następnie uczniowie myślą nad swoimi granicami. Mogą one np. dotyczyć tego, z kim lubią siedzieć w ławce, jakich zachowań od partnera oczekują lub jakimi pomocnymi przyrządami, chętnie się z kimś podziela. Warto, aby uczniowie zapisali kilka swoich granic we własnym zeszycie. Świetnym do tego miejscem jest OK zeszyt.
Jeśli uczniowie wykonują jakieś zadanie w parach lub grupach, to mogą podzielić się zapisami swoich granic. Na przykład może to być: „Nie mogę rozmawiać, kiedy czytam książkę lub artykuł”. lub „Lubię rozmawiać o zadaniu, które wykonuję, lubię je robić wspólnie”. Z biegiem czasu, gdy uczniowie się lepiej poznają zaczynają dostosowywać się do granic osób, z którymi pracują.
Formułowanie granic nie jest proste. Czasami zdanie zapisane może nie odzwierciedlać znaczenia granicy. Na przykład zdanie: „Nieważne, co mówisz, ważne, jak to mówisz” nie zawsze jest rozumiane tak samo. Trzeba być otwartym na wyjaśnienia.
Granice w klasie
Warto wyznaczyć ogólne granice obowiązujące w klasie, aby móc się na nie powoływać. Nie powinno być ich dużo, aby pozostawały w pamięci uczniów. Lista powinna pozostać otwarta, gdyż mogą przybywać potrzebne granice w czasie, gdy uczniowie uczą się razem pracować.
Reakcja na przekraczanie granic
Ważna jest reakcja na przekraczanie granic. Można zdecydowanie powiedzieć: „Zauważyłam, że granica X nie jest przestrzegana”. Istotny w reakcji jest komunikat „ja”, bez wskazywania osoby, która granice przekracza. Nie oskarżamy nikogo, tylko komunikujemy – jak się z czymś czujemy, np.: „Kiedy wzdychasz, gdy mówię, w mojej głowie pojawia się myśl, że nie obchodzi cię, co mówię. Wiem, że prawdopodobnie tak nie jest, więc czy możesz mi powiedzieć, co masz na myśli?” Oprócz komunikatu „ja” ważne jest założenie pozytywnej intencji, jest to kluczowy element relacji i wyznaczania granic.
Wyznaczanie wspólnych granic i ich szanowanie leży u podstaw dobrych relacji. Granice pokazują kierunek postepowania w pełnym szacunku i troski środowisku klasowym, zamiast kontrolowania i karania w przypadku niedotrzymania zasad.
Inspiracja artykułem Megan Moore z 14 marca 2023 r.
https://www.edutopia.org/article/classroom-management-boundaries