Proces przejmowania przez ucznia odpowiedzialności za własne uczenie się, nie jest ani prosty, ani łatwy. Ocenianie kształtujące zaleca nauczycielom pracę nad tym procesem. Jednym z podstawowych i koniecznych warunków wzięcia przez ucznia odpowiedzialności za własne uczenie się, jest jego dobre samopoczucie. Bez niego uczeń nie ma przestrzeni na samodzielność i odpowiedzialność.
Szkoła przede wszystkim stawia sobie za cel nauczanie i wychowywanie uczniów, a nie dbanie o ich dobrostan. Nauczyciele nie są w czasie studiów przygotowywani do dbania o samopoczucie uczniów i nie czują się kompetentni w rozpoznawanie i pomaganiu uczniom z problemami psychicznymi. Jednak powinni zdać sobie sprawę, że jeśli chcą być skuteczni w nauczaniu, to ich uczniowie muszą mieć stworzone warunki do nauki, a pierwszym z nich jest dobre samopoczucie.
Często nauczyciel jest pierwszą osoba, która może zauważyć, że uczeń przeżywa trudności, że ma problemy. Idealnie byłoby, gdyby praca polegająca na identyfikowaniu i wspieraniu uczniów z różnymi potrzebami społecznymi i emocjonalnymi, w tym problemami ze zdrowiem psychicznym, nie spadała tylko na nauczycieli, których podstawowa rola polega na nauczaniu.
Co może nauczyciel zrobić? Na pewno może zadbać, aby uczeń miał poczucie bezpieczeństwa i przynależności.
W tym wpisie zajmiemy się czterema wskazówkami dla nauczyciela, które mogą pomoc w pielęgnowaniu dobrostanu ucznia w szkole.
- Promować stabilność.
Zapewnić spójność przekazu (jeden wspólny przekaz i jasno komunikowany), wprowadzanie zasad (najlepiej, gdy są wspólnie ustalane z uczniami), przewidywalności (brak zaskakiwanie np. niezapowiedzianymi sprawdzianami) i możliwości wyboru (o wyborze pisałam w innym wpisie n blogu Oś świata: https://osswiata.ceo.org.pl/2019/11/08/wybor-jako-motor-motywacji/ ).
W szczególności zalecane jest tworzenie wraz z uczniami zasad obowiązujących w klasie, harmonogramów działań, angażowanie w rytuały klasowe (takie jak – powitania i pożegnania, świętowanie), wspólne rozwiązywanie problemów, słuchanie zdania uczniów i skupianie się na procesie, a nie na samym efekcie.
- Zachęcać do ekspresji, a właściwie uwolnienie jej.
Przyzwolenie na wyrażanie emocji i własnych opinii oraz na komunikowanie się w sposób, który jest dla ucznia bardziej naturalny i nie polega tylko na „odpytywaniu”. Dzięki temu uczniowie mają szansę na samoakceptację, która jest warunkiem wstępnym akceptacji innych.
Warto między innymi pozwolić uczniom na swobodne rysowanie, przedstawianie swojej wiedzy w formie komiksów, tworzenie kolaży, map myślowych, przesyłanie zdjęć, aby podzielić się historiami. Nauczyciele mogą zorganizować okazywanie ekspresji poprzez zadanie uczniom polecenia np.: „stwórz kolaż swoich mocnych stron”, „skąd otrzymujesz pomoc w swoim życiu” lub „jakie są twoje nadzieje związane z przyjaciółmi”. Mogą to być też ekspresje wykorzystujące ruch lub muzykę. Warto pogłębiać połączenia uczniów z ich własnymi ciałami i uczuciami, aby pomóc im w głębszym wglądzie w siebie i innych.
- Spojrzeć empatycznie.
Zachowania destrukcyjne, takie jak używanie telefonu komórkowego w czasie zajęć, niedokańczanie pracy, dokuczanie rówieśnikom oraz wszelkie nieposłuszeństwo i agresja są często błędnie interpretowane jako celowe działanie ucznia. Często jest to – reakcja na stres. Korygowania tych takich zachowań, poprzez wymaganie posłuszeństwa lub nagradzanie i karanie nie jest skuteczne.
Można spojrzeć na destrukcyjne zachowania inaczej. Zamiast postrzegać je jako świadomy, celowy wybór ucznia, nauczyciel może je rozumieć jako komunikację potrzeb ze strony ucznia. Możliwe, że uczeń ma specyficzne potrzeby rozwojowe, fizyczne, medyczne, sensoryczne, edukacyjne lub psychiczne. Ma na przykład stresujące środowisko domowe; zmaga się z relacjami rówieśniczymi; lub trudno mu zaufać dorosłym. Aby uzyskać wgląd w potrzeby uczniów, można zaproponować im różnorodne narzędzia ekspresji, aby mogli odkrywać i komunikować swoje wewnętrzne i zewnętrzne doświadczenia. Nie można liczyć na to, że sam wgląd w potrzeby ucznia, wpłynie na poprawę zachowania ucznia, ale jest nadzieja, że zmniejszy potrzebę reakcji reaktywnych.
- Rozpoznawać sygnały ostrzegawcze dotyczące potrzeb w zakresie zdrowia psychicznego.
Identyfikować znaki ostrzegawcze, które mogą wskazywać, że uczeń potrzebuje wsparcia, takich jak:
- Uczeń jest smutny lub wycofany przez ponad dwa tygodnie
- Uczeń ma napady lęku bez powodu, czasami z przyspieszonym biciem serca lub szybkim oddechem
- Uczeń ma duże trudności z koncentracją lub nie może usiedzieć w bezruchu, co naraża go na fizyczne niebezpieczeństwo lub powoduje problemy w klasie
- Uczeń ma poważne wahania nastroju, które powodują problemy w kontaktach z kolegami i koleżankami.
Jeśli jest zauważalny jeden lub więcej z tych objawów, trzeba zwrócić się o poradę do pedagoga szkolnego i skontaktować się z opiekunami dziecka.
Stosowanie tych czterech wskazówek nie jest proste, ale jeśli chcemy, aby nasi uczniowie uczyli się musimy im zapewnić dobrą kondycję psychiczną.
Inspiracja artykułem Orly Zimmerman-Leizerov i Jill Jerome
https://www.edutopia.org/article/4-ways-teachers-can-support-students-emotional-well-being