W nauczaniu bardzo ważny jest początek i koniec. To dwa ważne narzędzia nauczania. Początek nadaje kierunek, a koniec uruchamia refleksję. Dlaczego PP są ważne i 14 praktycznych pomysłów, jak je realizować w klasie szkolnej.

Początek – Przywoływanie

Pod przywoływaniem rozumiem uruchomienie wiedzy u umiejętności, które uczniowie już mają na dany temat. Na pewno uczniowie już coś wiedzą, z czymś im się temat kojarzy, do czegoś jest podobny. Zadaniem dla nauczyciela jest – dowiedzieć się, co uczniowie już wiedzą. Potrzebne mu to jest do tego, aby zacząć temat w odpowiednim miejscu. Jeśli nabuduje nową wiedzę na wiedzy, którą uczniowie już mają, to łatwiej będzie im się uczyć. Właśnie w ten sposób pracuje mózg, że dokleja nowe do starego, wtedy nowe ma znacznie większe szanse być nauczone.

Weźmy przykład z mojej dziedziny – matematyki – procenty, które stanowią dla uczniów nowy temat. Można zapytać uczniów, czy kiedykolwiek spotkali się z procentami i z czym one im się kojarzą. Na pewno uczniowie sobie coś przypomną i będzie można się do tego odwołać. Dodatkowa korzyść z przywoływania jest taka, że można już na początku zweryfikować mylne wyobrażenia uczniów. Np. w powyższym przykładzie, niektórzy uczniowie uważają, że procent to jest 10 część liczby. Jeśli nauczyciel to odkryje, to będzie mógł zwrócić na to szczególną uwagę.

Przywoływanie można najpierw zrobić w parach, w ten sposób uczniowie powiedzą – z czym im się temat kojarzy i będę mieli okazję poszerzyć swoją wiedzę. Jednemu uczniowi procenty mogą kojarzyć się z obniżkami w sklepie, a innemu z procentową zawartością czegoś w czymś większym.

Można podzielić się potem skojarzeniami na forum klasy.

Dalszy ciąg przywoływania może polegać na zadaniu uczniom pytania kluczowego, takiego, które zachęci ich do poszukiwania na nie odpowiedzi. W przypadku procentów może to być np. pytanie – Czy jeśli zwiększymy cenę towaru o 15%, a potem obniżymy o 15%, to czy otrzymamy cenę pierwotną? A jeśli nie to czy będzie ona wyższa, czy niższa?

Można polecić uczniom zapisanie przewidywanej odpowiedzi na karteczce i przyklejenie jej na spodzie ławki. Pod koniec lekcji, gdy już odpowiemy sobie na to pytanie, uczniowie będą mogli sprawdzić czy mieli trafne przewidywania.

Podsumowanie – refleksja

Bez podsumowania wiedza bardzo szybko się ulatnia. Podsumowanie jest niezbędne – Czego się nauczyłam/em!

Zapewnia ono uczniom możliwość powtórzenia i utrwalenia ostatnio poznanego materiału. Trzeba jednak urozmaicić sposób podejmowania refleksji, nie może to być stale pytanie – Czego się nauczyłeś? lub Czy osiągnąłeś cele lekcji?

Wraz z nauczycielami opracowałam pomoc dydaktyczną Pudełko refleksji, w którym przedstawiamy około 30 pomysłów na refleksję uczniowską. Pudełko  można zakupić w księgarni Centrum Edukacji Obywatelskiej.

Ważne jest wygospodarowanie czasu na podsumowanie. Nie można pytać uczniów o refleksję, gdy już pakują plecaki.

W dalszej części przedstawiam 14 pomysłów na przywoływanie i podsumowanie, które proponuje Andrew Boryga w swoim artykule na moim ulubionym portalu Edutopia.

Przywoływanie

1. Szybka powtórka: poproś uczniów, aby w parach, podsumowali czego się do tej pory nauczyli, a następnie zaprezentowali to większej grupie.
2. Przynęta: uczniowie mają za zadnie rozwiązać quiz typu prawda/fałsz, który zawiera błędne odpowiedzi. Podczas lekcji dowiedzą się, jakie są prawidłowe odpowiedzi.
3. Haczyki informacyjne: mogą to być teksty, krótkie filmy, klipy z podcastów, nagłówki wiadomości, zdjęcia lub prowokujący cytat. Pytanie do uczniów – jak to jest powiązane z nowym proponowanym tematem.
4. Zestawienia słownictwa: przygotowanie dla uczniów zestawu kluczowych terminów związanych z nowym tematem. Poproszenie ich, aby dowolnie posortowali słowa w kategorie.

To ćwiczenie, pozwala nauczycielom przekazać „najważniejsze” terminy, które będą uczniowie musieli znać, ale także pomaga uczniom ustalić powiązania między terminami, które okażą się przydatne w przyszłości.

5. Quizy wstępne: są to quizy proponowane na wstępie i z bez oceniania. Zmniejsza to niepokój i pozwala uczniom skoncentrować się na przypominaniu sobie informacji.

Sprawdzanie uczniów z materiału, zanim się go nauczą, brzmi dziwnie,  jednak badania pokazują, że wstępne testowanie uczniów jest zaskakująco skuteczne. Według badania z 2021 r. uczniowie, którzy przystąpili do testu wstępnego, w teście podsumowującym osiągnęli lepsze o 49% wyniki niż ich rówieśnicy uczący się tradycyjnie. Badacze doszli do wniosku, że błędy popełniane przez uczniów podczas testów wstępnych okazują się przydatne do motywowania ich do poszukiwania prawidłowych odpowiedzi.

6. Zrzuty: Przeznaczenie minuty lub dwóch na zapisanie przez uczniów wszystkiego, co wiedzą – lub myślą, że wiedzą – na konkretny temat, to proste i elastyczne narzędzie do przywoływania. Można także zastosować to podejście, aby utrzymać w dłuższej perspektywie materiał,którego się ostatnio nauczyli. Następnie uczniowie mogą omówić swoje zapisy w grupach, zidentyfikować luki, podobieństwa i różnice.

Podsumowanie

1. Oceń naukę lub lekcję: Poproszenie uczniów, aby ocenili w skali od 1 do 10, jak dobrze zrozumieli lekcję tego dnia. Jeśli na przykład ich ocena wynosi 6 lub więcej, można poprosić o zapisanie przez nich trzech kluczowych rzeczy, których się nauczyli. Jeśli wynik jest niski, to można poprosić o krótkie wyjaśnienie, co nie jest jasne i czego jeszcze potrzebują.
2. Podsumowanie w 20 słowach: Każde słowo warte jest jeden punkt. Uczniowie proszeni są o napisanie zwięzłego podsumowania za 20 punktów. To ćwiczenie wymaga od uczniów przypomnienia sobie, czego się nauczyli i określenia tego w skondensowanej formie.
3. Jasne czy mętne: Poproszenie uczniów, aby określili, co jest jasne w tym, czego się nauczyli (co rozumieją), a co jest niejasne (czego nie rozumieją).
   4. Zmierz wiedzę: Nauczyciel rysuje na podłodze wykres z zaznaczonymi poziomami: jestem zdezorientowany, w większości rozumiem, całkowicie rozumiem. Uczniowie proszeni są o ustawienia się na odpowiednim poziomie.

Inna wersja to zastosowanie techniki świateł drogowych. Nauczyciel prosi, aby uczniowie na karteczkach samoprzylepnych w trzech kolorach zapisali swoje imiona i na zielonej karteczce zapisali jedną rzecz, której się nauczyli, na żółtej jedną – co do której mają pytanie, i na czerwonej jedną, której nie rozumieją. Zebrane karteczki dają nauczycielowi informację, które tematy wymagają ponownego omówienia.

5. Nagłówki: Poproszenie uczniów, aby podsumowali to, czego nauczyli się tego dnia, w formie nagłówka w gazecie. Uczniowie mogą pracować w parach lub wykonać ćwiczenie wspólnie w całej klasie.
6. Kamień, papier, nożyczki: Uczniowie proszeni są o zanotowanie:

• Kamień – najtrudniejsza do zrozumienia część lekcji
• Papier – główną ideę tego, czego nauczyli
• Nożyczki – niektóre mniej ważne szczegóły, których nauczyli się tego dnia

7. Przetestuj inną klasę: Uczniowie wymyślają test dla innej klasy z danego tematu. Badaniasugerują, że poproszenie uczniów o zadawanie dobrych pytań na temat tego, czego się uczą, może promować głębsze zaangażowanie w treść, a także lepsze zapamiętywanie.
8. Plaża: nauczyciel pisze na piłce różne pytania. Może to być np.: Jakiej jednej rzeczy nauczyłeś się podczas dzisiejszej lekcji?” lub „Co było trudne w dzisiejszej lekcji?”. Gdy piłka jest przekazywana w klasie uczeń, który ją łapie odpowiada na pytanie, które przeczyta. Odpowiedzi mogą pomóc w wywołaniu dyskusji na temat lekcji.

Jak widać jest wiele sposobów na przywoływanie i podsumowanie. Ale nauczyciele zadają pytanie: Jak znaleźć na to czas podczas lekcji? Przede wszystkim trzeba być przekonanym, że to ma sens. Warto przyjrzeć się, czy te aktywności pomagają uczniom się uczyć. Czy „doklejanie wiedzy” pomaga, czy dzięki refleksji uczniowie dłużej pamiętają to, czego się uczą. Jeśli już się przekonamy do korzyści, to trzeba zacząć planować lekcję z poświęceniem czasu na początek i koniec. Lepiej jest zrobić mniej, ale z przywołaniem i podsumowaniem, niż więcej bez nich. Zasada: „mniej znaczy lepiej” jest stale aktualna.