Nauczanie to po części nauka i po części sztuka. Jest to umiejętność, której można się nauczyć i której doskonalenie wymaga czasu i cierpliwości. Strategii nauczania nauczyciel nie wypracuje podczas studiów pedagogicznych, buduje je przez cały czas pracy w szkole.
Można je również zaczerpnąć obserwując innych nauczycieli podczas obserwacji koleżeńskiej lub spaceru edukacyjnego, a też podczas lekcji otwartych. Najlepiej, gdy zespół nauczycieli wraz z dyrektorem analizuje strategie, które działają na uczniów danej szkoły.
Kluczem do dobrych strategii nauczania jest planowanie (4 x P).
- Planowanie lekcji
- Praca na lekcji
- Podsumowanie lekcji – refleksja
- Podsumowanie uczenia się – ocenianie
W tym wpisie krótko o każdym z tych etapów w świetle oceniania kształtującego.
- Planowanie
Można nie planować, iść na żywioł, polegać tylko na własnym bogatym doświadczeniu, ale wtedy istnieje ryzyko, że lekcja się nie uda. Najlepsze lekcje są dobrze zaplanowane, ale plan nie powinien być sztywny i dobrze, gdy ma kilka opcji. Każda klasa jest inna, zatem lepiej zaplanować, a gdy okaże się, że plan „nie działa”, to go zmodyfikować.
Ocenianie kształtujące zaleca zaplanowanie celów lekcji – czego i po co będziemy się uczyć i kryteriów sukcesu – po czym poznamy, że cel osiągnęliśmy. Warto zastanowić się również, co uczniowie na dany temat wiedzą, można ich o to wręcz zapytać, a następnie zacząć w odpowiednim miejscu, wykorzystując posiadana już przez uczniów wiedzę.
- Praca na lekcji
Dopiero po zaplanowaniu celów i kryteriów można zacząć planować działania i zadania dla uczniów. W planowaniu działań może pomóc podstawa programowa, podręcznik, materiały pomocnicze i własne notatki z poprzednich lat, ale też rozmowa z innym nauczycielem uczącym danego przedmiotu. Wspólne planowanie lekcji z innymi nauczycielami bardzo poprawia plan. Warto zastanowić się, które z zadań polecanych do wykonania uczniom, prowadzą do celu, a które są używane tylko zwyczajowo. Dzięki temu można wykreślić niektóre działania i lekcja nie jest przeładowana. Lekcje warto zacząć od sprawdzenie, co już uczniowie na dany temat wiedzą. Potem planować tak polecenia dla uczniów, aby mogli się zbliżać do osiągnięcia celu lekcji. Warto zaplanować pracę w grupach i wzajemne uczenie się uczniów od siebie. Wskazane jest opracowanie pytania kluczowego, aby uczniowie od początku lekcji zaangażowali się w szukanie odpowiedzi na nie.
- Podsumowanie – refleksja
Na koniec konieczne jest podsumowanie. Trzeba je zaplanować, bo inaczej zazwyczaj nie zostanie na nie czasu, a jest ono niezwykle ważne. Najlepiej, aby miało atrakcyjną dla ucznia formę i było jego własną refleksją na temat tego, czego się nauczył. Trzeba zaplanować czas, aby uczeń sam podjął refleksję i ją zapisał, aby mógł do niej wrócić po pewnym czasie.
Polecam pomoc dydaktyczną w postaci Pudełka refleksji, które zawiera wiele sposobów na refleksję uczniowska.
- Podsumowanie – ocenianie
Ocenianie, jak i refleksja ściśle łączą się z kryteriami sukcesu. Ocenianie powinno się do nich odnosić. W trakcie, gdy uczniowie się uczą ocenianie daje informację, jak przebiega proces nauczania i jak można go ulepszać. Najlepsza jest tu informacja zwrotna. Może być przekazana przez nauczyciela, ale może też być oceną koleżeńską i samooceną. Podczas jednej lekcji nauczyciel przeważnie nie jest w stanie przekazać każdemu uczniowi informacji zwrotnej, może jedynie udzielać jej w formie ustnej w czasie, gdy uczniowie wykonują zadanie. Aby mógł to robić musi zaplanować tak działania w klasie, aby uczniowie mogli samodzielnie wykonywać zadanie, a on mógł w tym czasie monitorować proces.
Wspomniana refleksja uczniowska jest też forma samooceny – uczniowie zastanawiają się czego się nauczyli, a co powinni jeszcze powtórzyć.
Ocenianie jest potrzebne uczniowi i w równym stopniu nauczycielowi, aby wiedział jak postępuje proces uczenia się. Uczniowi ocenianie jest potrzebne, aby budował poczucie swojej kompetencji i wiedział, jak ma dalej pracować; a nauczycielowi, aby mógł wykorzystać wnioski do lepszego nauczania. Ocenę można zaplanować w formie krótkiego testu lub quizu, wtedy uczniowie mają informację, na ile wypełnili kryteria sukcesu. Wyniki nie powinny być oceniane przy pomocy oceny sumującej – stopnie, procenty, punkty, symbole. W przypadku takiego testu, najlepsza jest samoocena uczniowska.
Ostatnie badania pokazują, że warto zaplanować test wstępny, aby uczniowie przed poznaniem tematu zastanowili się, co już na dany temat wiedza, a po lekcji mogli zauważyć, czego się nauczyli.
Sprawdzian podsumowujący powinien być dobrze przez nauczyciela przygotowany. Przede wszystkim jego zakres (kryteria sukcesu) powinny być znane uczniom przed przystąpieniem do sprawdzianu. Kryteria do sprawdzianu mogą być określane (również wraz z uczniami) na podstawie kryteriów sukcesu do przeszłych lekcji.
Prawo oświatowe w Polsce nakazuje wystawienie stopnia na koniec roku. Ocenianie kształtujące proponuje oceniać w trakcie procesu uczenia się kształtująco (informacja zwrotna), a dopiero na koniec na podsumowanie tematu, działu sumująco.
Schemat 4 x P uwzględnia ocenianie kształtujące i może pomoc w planowaniu lekcji.