Chcielibyśmy, aby nasi uczniowie byli: samodzielni, zmotywowani do nauki i odpowiedzialni za swój proces uczenia się. Uczniowie często nie potrafią utrzymać stałego wysiłku wkładanego w uczenie się. Uczniowie szczególnie w wyższych klasach zaczynają okres dojrzewania, są w okresie przejściowym, ich mózgi również przechodzą transformację. Często są przeciążeni, obawiają się porażki, a jednocześnie wiele bodźców odciąga ich od uczenia się. W tym okresie szczególnie trzeba pielęgnować motywację. Czy nauczyciele mogą pomóc nastolatkom w stałym zaangażowaniu w naukę?
Jednym z dobrych kierunków jest umożliwienie uczniom samodzielności. Ona z kolei jest możliwa, gdy uczniowie są osobiście zaangażowani, a wtedy wzrasta chęć inicjowania i podtrzymywania wysiłków wkładanych w uczenie się. Są to narzędzia do realizacji strategii oceniania kształtującego: Wspomaganie uczniów, by stali się autorami procesu własnego uczenia się.
Oto wskazówki, które pomogą uczniom w motywacji, samodzielności i w osobistym zaangażowaniu, bazujące na ocenianiu kształtującym. Są ujęte w trzy kategorie: klarowność celów, świadomość uczenia się i metapoznanie.
Klarowność celów
- Uczniowie wiedzą, czego i po co się uczą (pierwsza strategia OK:
Określanie i wyjaśnianie uczniom celów uczenia się i kryteriów sukcesu). Uczniowie znają kryteria sukcesu oraz wiedzą, gdzie i jak będą wykorzystywać poznaną wiedzę.
Można to osiągnąć poprzez wprowadzenia zwyczaju informowania uczniów o celach uczenia się i kryteriach sukcesu. Można również ustalać je razem z uczniami, co podnosi atrakcyjność poznawania nowej wiedzy. Na początku lekcji lub nawet pod koniec poprzedniej można przedstawić uczniom temat lekcji i zapytać ich – czego chcieliby się nauczyć. Warto uruchomić zainteresowanie uczniów i to co już na dany temat wiedzą lub z czym im się temat kojarzy.
Korzystne jest też nawiązywanie przez uczniów do możliwych zastosowań wiedzy, która poznają. Daje to uczniom poczucie sensu, uczenia się i pokazuje, że uczą się dla siebie i swojej przyszłości, a nie dla innych lub tylko dla stopni.
- Utrzymywanie motywacji.Zastanowienie się, na początku poznawania
tematu, do czego przyda się poznawana wiedza, może być trudne dla uczniów. Dlatego warto wracać w miarę poznawania tematu do przydatności tego, czego się uczą, w ich życiu lub w przyszłej pracy. Można nawiązać do pracy specjalistów, których uczniowie podziwiają i zastanawiać się, czy oni powinni znać dany temat przy wykonywaniu danego zawodu.
Korzystne jest, aby uczniowie rozmawiali o tym w małych grupach i wzajemnie się inspirowali i przekonywali (czwarta strategia OK: Umożliwianie uczniom, by korzystali wzajemnie ze swojej wiedzy i umiejętności).
- Osobiste znaczenie. Dobrze, gdy poznawana wiedza łączy się z
zainteresowaniami uczniów. Można zachęcić uczniów do osobistego odnoszenia się do tematu na przykład poprzez prośby o dokończenie zdań: „Dotyczy to mojego życia, ponieważ….”, „Chcę dowiedzieć się więcej o tym, gdyż ….”, „To mi przypomina ….”, „To jest podobne do …..”, To różni się znacznie od …., gdyż….”
Świadomość uczenia się
- Informacja zwrotna. W uświadomieniu sobie przez ucznia, że się uczy
pomaga przekazywanie mu użytecznej informacji zwrotnej, czyli takiej, która uświadamia mu realizację zakładanych celów i pokazuje jego postępy w nauce. Informacja zwrotna (trzecia strategia OK: Udzielanie uczniom takich informacji zwrotnych, które umożliwiają ich widoczny postęp) powinna podtrzymywać wysiłek ucznia w uczeniu się. Jeśli uczeń widzi, że robi postępy, to chętniej się uczy i jest bardziej w tym wytrwały.
- Konsultacje z uczniami.Samo uświadamianie celów, a nawet ich
tworzenie przez uczniów nie wystarcza, cele powinny być zgodne z indywidualnymi celami, które stawia sobie uczeń oraz są dla niego możliwe do osiągnięcia (druga strategia OK: Organizowanie w klasie dyskusji, zadawanie pytań i zadań dających informacje, czy i jak uczniowie się uczą).
Dlatego trzeba uzgodnić z uczniami, czy stawiane całej klasie cele, i ich osobiste są możliwe do realizacji. Pomocne mogą być tabele oceniania, tak skonstruowane, aby uczniowie sami mogli ocenić, czy cele są do opanowania. O tworzeniu rubryk pisałam na blogu Oś świata – https://osswiata.ceo.org.pl/2022/04/12/tabele-oceniania /.
- Uczniowie muszą wiedzieć, jak cele mogą osiągnięć i móc liczy
na pomoc. Nie tylko wtedy, gdy napotkają trudności i niepowodzenia, ale też wtedy, gdy poczują zniechęcenie. Uczniowie potrzebują pomocy w planowaniu i zarządzaniu swoim czasem. Dlatego warto poświęcić czas na planowanie, nadawanie priorytetów oraz określanie czasu. Uczniowie mogą uzyskać pomoc od nauczyciela lub od zespołu w którym pracują.
- Dziennik postępów. Korzystne jest prowadzenie dziennika postępów, w
których zapisywane są sukcesy i trudności w realizacji projektu lub pokonywania zadania. Dziennik powinien być wypełniany na bieżąco. Na początek warto zapisać w nim cele i kryteria sukcesu, plan działania i przy każdym punkcie dodawać samoocenę. Jako dziennik świetnie nadaje się OK zeszyt jest on zapisem sukcesów i postępów ucznia. Na temat OK zeszytu poświęcona jest podstrona: https://oknauczanie.pl/ok-zeszyt.
- Informacja zwrotna w dzienniku postępów. Zapisy w dzienniku
postępów nie muszą pochodzić tylko od właściciela dziennika, może to być informacja zwrotna nauczyciela lub ocena koleżeńska, bądź wskazówki od innych uczniów (czwarta strategia oceniania kształtującego: Umożliwianie uczniom, by korzystali wzajemnie ze swojej wiedzy i umiejętności).
- Świadomość, co będzie oceniane i jak. Aby uczeń mógł się uczyć, musi
wiedzieć do czego i jak ma dążyć, a więc musi znać kryteria sukcesu. Kryteria sukcesu są niezbędne przy samoocenie, która jest motorem uczenia się (pierwsza strategia OK: Określanie i wyjaśnianie uczniom celów uczenia się i kryteriów sukcesu).
- Umożliwienie poprawy. Uczeń musi mieć możliwość poprawy swojej
pracy. Jeśli jej nie ma, to szybko traci chęć uczenia się. Z doświadczenie nauczycieli prowadzących z uczniami OK zeszyty wynika, że uczniowie chcą, aby w ich zeszycie pozostawała tylko poprawiona wersja, dlatego warto pozwolić uczniom na poprawę i satysfakcję z dobrze wykonanego zadania.
Jeśli praca ucznia wymaga wielu poprawek, warto umówić się z nim, że będzie dokonywał poprawy sukcesywnie, czyli w zakresie wybranych kryteriów. Jeśli uczeń ma do poprawy za dużo, to łatwo może się zniechęcić.
- Test do samooceny. Uczniowie mimo podanych kryteriów sukcesu lub
przedstawionych tabel oceniania mogą mieć jednak trudności z samooceną. Dlatego można polecać im wykonanie testu, do którego nauczyciel przedstawi klucz rozwiązań, a uczniowie dokonają samooceny. Taki test uczeń może wykonać dla siebie kilka razy, aż opanuje temat dostatecznie.
Metapoznanie
Tu rozumiana w skrócie jako wiedza – jak się uczę. Metapoznanie pomaga w poznaniu swoich mocnych i słabych stron i dowodów własnego postępu, zwiększa świadomość własnych działań, które prowadzą do sukcesu. Dzięki świadomości tego, jak myślę i jak się uczę. Zwiększa się wydajność, samodzielność i sprawczość ucznia (piąta strategia OK: Wspomaganie uczniów, by stali się autorami procesu własnego uczenia się).
- Samoocena pomaga uczniom przeanalizować udane i nieudane doświadczenia edukacyjne. Samoocena to nie tylko ocena na podstawie kryteriów, to również refleksja nad procesem dochodzenia do wyniku. Warto zapytać uczniów, co sprawiało im trudności, jak sobie radzili, a nawet poprosić ich, aby to sobie zapisali (druga strategia OK: Organizowanie w klasie dyskusji, zadawanie pytań i zadań dających informacje, czy i jak uczniowie się uczą).
Uczniowie mogą zauważyć na przykład: „Kiedy robiłem lepsze notatki podczas lekcji, to potem lepiej rozumiałem jak mam wykonać pracę domową”.
Dzięki samoocenie uczniowie mogą ocenić, co działało dobrze i co nie pomagało w uczeniu się.
Można poprosić ich, aby odpowiedzieli na pytania:
- Jak zorganizowałaś/es swój czas poświęcony wykonaniu zadania?
- Co ostatnio zmieniłam/em w swojej pracy i co wyszło na dobre?
- Co warto z tego co robię, powtarzać?
- Co zrobiłbym następnym razem inaczej?
- Co pomaga mi w poradzeniu sobie z trudnościami?
- Warto zachęcać uczniów do wprowadzania zmian, do wykorzystywania dobrych własnych praktyk i porzucenia tych, które nie działają. Przede wszystkim warto rozmawiać o uruchamiać dyskusję – jak się uczymy i co nam pomaga w uczeniu się.
Inspiracja artykułem Judy Willis