W tym wpisie przedstawię nową definicję oceniania kształtującego zaproponowaną przez prestiżową amerykańską instytucję i rozbiorę ją na części i przekaże linki do wybranych źródłowych materiałów. Pokaże też, jak zmieniała się w czasie definicja oceniania kształtującego.
Podejście do oceniania kształtującego zmienia się. Amerykańska organizacja zrzeszająca zarządzających stanowymi systemami oświatowymi podjęła inicjatywę uwspólnienia podejścia do systemowego wprowadzania i wykorzystywania oceniania kształtującego. FAST SCASS (Formative Assessment for Students and Teachers (FAST) State Collaborative on Assessment and Student Standards SCASS) przygotowało przegląd różnych definicji i podejść dotyczących oceniani kaształtującego. Powstała definicja, odpowiednia do systemowego szerokiego wykorzystywania jej zarówno w praktyce nauczycielskiej jak i szkolnej
Przyjęto definicję: ocena kształtująca jest zaplanowanym, ciągłym procesem, wykorzystywanym przez uczniów i nauczycieli podczas uczenia się i nauczania. Celem oceniania kształtującego jest poprawa zrozumienia przez uczniów wybranych przedmiotowych koncepcji i udzielenie im pomocy w stawaniu się samosterownymi.
Przyjrzyjmy się bliżej kluczowym frazom w przedstawionej definicji:
- „Zaplanowany, ciągły proces”.
Oznacza to, że ocenianie kształtujące jest procesem ciągłym, wykorzystującym zmiany, który wspiera wszystkich uczniów w osiąganiu ambitnych celów uczenia się. Nauczyciele i uczniowie współpracują ze sobą w wykorzystywaniu go, aby pozytywnie wpływał na uczniów i ich uczenie się. Współpraca opiera się na poznaniu i wykorzystaniu mocnych stron, zainteresowań i potrzeb uczniów.
- „Podczas uczenia się i nauczania”
Ocenianie kształtujące to proces odbywający „z” uczniami, a nie „dla” uczniów.
- „Pozyskiwanie i wykorzystywanie dowodów myślenia uczniów ”.
Ocenianie kształtujące śledzi, w trakcie procesu uczenia się ucznia jego poziom wiedzy i umiejętności. Dzięki temu nauczyciele i uczniowie mogą podejmować na bieżąco, interwencje w celu wspierania dobrego samopoczucia uczniów, osiągania przez nich celów uczenia się i nabywania poczucia własnej skuteczności. Korzystanie z dowodu nie służy do wystawiania uczniom stopni (.
- „Udzielenie im pomocy w stawaniu się samosterownymi”
Ten wymiar oceniania kształtującego szczególnie mnie się podoba. Ocenianie kształtujące zakłada, że uczniowie są aktywnymi uczestnikami procesu uczenia się, co skutkuje ich samosterownością w szkole i poza nią. Jednym ze sposobów angażowania uczniów w proces uczenia się, jest ustalanie z nimi celów uczenia się (więcej – https://kappanonline.org/goal-setting-practices-support-learning-culture-nordengren/).
Skuteczne wykorzystanie oceniania kształtującego wymaga od uczniów i nauczycieli tworzenia w klasie środowiska współpracy i szacunku.
Proponowane są następujące praktyki oceniania kształtującego:
- Wyjaśnienie celów uczenia się i kryteriów sukcesu na tle szerszych etapów uczenia się. Uczniowie powinni wiedzieć, czego i dlaczego się uczą oraz jak to łączy się z tym co już wiedzą i z innymi poznanymi zagadnieniami. Oprócz tego powinni wiedzieć, po czym poznają, że się czegoś nauczyli, czyli jak będzie wyglądał sukces i jaki powinien być ich następny krok w uczeniu się. Posiadanie jasności celu i ścieżki jego osiągnięcia motywuje uczniów do uczenia się.
- Pozyskiwanie i analizowanie dowodów uczenia się i myślenia uczniów. Ocenianie kształtujące śledzi, w trakcie procesu uczenia się ucznia jego poziom wiedzy i umiejętności. Dzięki temu nauczyciele i uczniowie mogą podejmować na bieżąco, interwencje w celu wspierania dobrego samopoczucia uczniów, osiągania przez nich celów uczenia się i nabywania poczucia własnej skuteczności. Korzystanie z dowodu nie służy do wystawiania uczniom stopni. Pozyskiwanie informacji może przebiegać w różnorodny sposób, może to być test sprawdzający, zapisywanie pomysłów uczniów na tablicy, odpowiadanie na pytania w ankiecie, czy wskazanie przez ucznia kciukiem poziomu zrozumienia i opanowania materiału. Informacja powinna pokazywać nauczycielowi i uczniom, czy i jak zbliżają się do osiągnięcia celu.
- Angażowanie uczniów w samoocenę i ocenę koleżeńską. Ocena kształtująca w postaci informacji zwrotnej może pochodzić od nauczyciela, innego ucznia lub być samooceną. Ocenianie kształtujące zakłada refleksję ucznia nad własnym procesem uczenia się, pomaga mu stać się aktywnym uczestnikiem tego procesu. W tym pomocna może być współpraca uczniów polegająca na przekazywaniu wzajemnym oceny koleżeńskiej w postaci informacji zwrotnej.
- Korzystanie z informacji zwrotnych. Informacje zwrotne mają pomagać uczniom w doskonaleniu procesu uczenia się, czyli powinny być tak przekazane, aby uczeń mógł skorzystać ze wskazówek w niej zawartych.
- Współpraca pomiędzy nauczycielem i uczniem w wykorzystaniu zebranych informacji (dowodów). Ze strony nauczyciela – dostosowanie nauczania do pozyskanych informacji, a dla ucznia wykorzystanie tych informacji do osiągnięcia celów.
- Wykorzystywanie dowodów i informacji zwrotnych do inicjowania dalszego uczenia się poprzez dostosowanie strategii uczenia się, celów i następnych kroków nauczania.
Ocenianie kształtujące pomaga nauczycielowi ocenić, czy jego plany i podejmowane działania są skutecznie. Może to zrobić jeszcze wtedy, gdy jest czas, aby coś można byłoby poprawić. Co najważniejsze, pomaga współpracować z uczniami, jako partnerami procesie uczenia się.
Jak widać podejście do oceniania kształtującego zmienia się na przestrzeni lat.
- Paul Black and Dylan Wiliam 1 marca 1998w artykule: ‘Assessment and. Classroom Learning’, Assessment in Education: Principles, …– przedstawia ocenianie kształtujące – jako rodzaj oceniania, który właściwie stosowany pozwala dostosować nauczanie do potrzeb uczniów.
Była to bardzo prosta i elegancka definicja.
2. Według raportu OECD pt. Formative assessment; improving learning in secondary classrooms wydanej przez CERI w roku 2005 – ocenianie kształtujące to częste, interaktywne ocenianie postępów i rozumienia materiału przez uczniów mające na celu: rozpoznanie warunków niezbędnych do uczenia się i odpowiednie dostosowanie procesu nauczania.
3. W Centrum Edukacji Obywatelskiej przez lata posługiwaliśmy się definicją oceniania kształtującego, zaproponowaną w 2006 roku przez Jacka Strzemiecznego:
Ocenianie kształtujące polega na pozyskiwaniu przez nauczyciela i ucznia w trakcie nauczania informacji, które pozwolą rozpoznać, jak przebiega proces uczenia się, aby:
- Nauczyciel modyfikował dalsze nauczanie,
- Uczeń otrzymywał informację zwrotną pomagającą mu się uczyć.
W tej definicji wybija się pojęcie informacji zwrotnej, która przebiega w dwie strony – od ucznia do nauczyciela i od nauczyciela do ucznia.
4. Obecny przedstawiony tu kierunek, to:
Ocena kształtująca jest zaplanowanym, ciągłym procesem, wykorzystywanym przez wszystkich uczniów i nauczycieli podczas uczenia się i nauczania. Celem oceniania kształtującego jest poprawa zrozumienia przez uczniów wybranych przedmiotowych koncepcji i udzielenie im pomocy w stawaniu się samosterownymi.
W tej ostatniej definicji kładzie się nacisk na samosterowność. O samosterowności ucznia zamieściłam wpis na stronie www.oknaucznaie.pl.
Podejścia do oceniania kształtującego zmienia się, brane są pod uwagę badania edukacyjne, praktyki nauczycieli i opinie samych uczniów.
Dla mnie ocenianie kształtujące to po prostu dobre nauczanie. I cieszę się, że coraz mocniej wchodzi w światową i polską praktykę nauczania.
Dziękuje z Jackowi Strzemiecznemu za wkład do tego artykułu.
Korzystałem z:
https://www.nwea.org/blog/2021/what-is-formative-assessment/
https://ccsso.org/resource-library/revising-definition-formative-assessment
Ocenianie uczniów stopniami: https://www.nwea.org/blog/2021/formative-assessment-is-not-for-grading/)
Ustalaniu z uczniami kryteriów oceniania: https://kappanonline.org/goal-setting-practices-support-learning-culture-nordengren/