Przeczytałam artykuł Brittney Maxfield na temat przyjmowania krytycznej informacji zwrotnej przez osoby dorosłe. Wydaje mi się, że może być on też pomocny w przypadku przekazywania i korzystania z informacji zwrotnej uczniom w szkole.
Nikt nie lubi krytyki, reagujemy na nią gniewem i urazą, bez względu nawet na formę w jakiej informacja jest przekazywana. Odkryto, że niezależnie od formy jaką zastosowano, „złe” informacje, pozostawiały bolesne i trwałe wrażenie. Jeśli tak jest w przypadku dorosłych, to tym bardziej u dzieci i młodych ludzi.
Krytyka zaburza dwie podstawowe potrzeby psychologiczne – poczucie bezpieczeństwa i poczucie własnej wartości.
Poczucie bezpieczeństwa
Reakcją na zagrożenie bezpieczeństwa zarówno fizycznego, jak i psychicznego jest – walka, ucieczką lub zamrożenie. W przypadku ataku „złą” informacją, warto zdać sobie sprawę, że nie jesteśmy zagrożeni fizycznie, to nasza duma jest zagrożona. Jeśli zdamy sobie z tego sprawę, to możemy nad tym panować. Ghandi wyraził to najlepiej: „Nikt nie może mnie skrzywdzić bez mojego pozwolenia”. Osoba dorosła może to sobie przetłumaczyć, ale młody człowiek odczuwa zagrożenie bez względu na racjonalne tłumaczenie. Dlatego tak ważne jest, aby w informacji zwrotnej przekazywanej uczniowi zawrzeć docenienia jego pracy, a błędy traktować jako naturalny element procesu uczenia się.
Poczucie własnej wartości
Inną podstawową potrzebą psychologiczną jest poczucie własnej wartości. Często czerpiemy je z zewnętrznych źródeł — pracy, wynagrodzenia, pozycji społecznej, dóbr materialnych i tak dalej. Gdy ktoś atakuje nas „złą” i niewygodną informacją, nasze poczucie własnej wartości rozpada się. Ze zdwojoną siłą działa to na młodego człowieka, szczególnie, gdy informacja pochodzi od nauczyciela, który jest dla ucznia autorytetem.
Dorosły może rozwijać poczucie własnej wartości oparte na szacunku do samego siebie. Młodemu człowiekowi przychodzi to trudniej, gdyż jego poczucie wartości zależne jest od stale obecnego w szkole – oceniania. Dlatego informacja zwrotna przekazywana uczniowi powinna utwierdzać go w jego poczuciu własnej wartości i pokazywać mu, że robi postępy. Przede wszystkim powinna dotyczyć pracy ucznia, a nie jego samego.
We wspomnianym artykule zwarte są kroki, jakie warto wykonać po zetknięciu się ze „złą” informacją o sobie.
Pierwsza reakcja
Jeśli ostra opinia jest zaskoczeniem, znajdź sposób, by się opanować. Dobrym sposobem jest oddychanie głęboko i powoli zaobserwowanie swoich uczuć: jestem zraniony, przestraszony, zawstydzony. Im bardziej rozpoznajesz swoje uczucia, tym mniej pochłaniają cię skutki uboczne, takie jak złość, postawa obronna czy strach. Poczuj, że jesteś bezpieczny. Możesz na przykład powtarzać sobie zdania typu: „To nie może mnie skrzywdzić. Jestem bezpieczny” lub „Jeśli popełniłem błąd, to nie znaczy, że jestem do niczego. Każdemu zdarza się popełniać błędy”.
Ta rada jest też dobra dla ucznia – zaakceptuj swoje uczucia i daj sobie pozwolenie na popełnianie błędów.
Zrozumienie
Dalej, słuchaj, zadawaj pytania, poproś o przykłady. Zainteresuj się informacją. Pomyśl, że nie dotyczy ona ciebie i że chcesz dowiedzieć się szczegółów. Nie oceniaj tego, co słyszysz, nie próbuj się bronić.
Dla ucznia – potraktuj informację, jakby była skierowana do kogoś innego, dowiedz się, co się za nią kryje.
Czas
W tym momencie najlepiej jest po prostu, przerwać rozmowę. Wyjaśnij, że potrzebujesz czasu na refleksję i zastanowienie się oraz że odpowiesz później. Pozwól sobie odzyskać siły po tym doświadczeniu, zanim ocenisz to, co usłyszałeś. Nie musisz zgadzać się, ani nie zgadzać z opinią. Możesz powiedzieć np.: „Ważne jest dla mnie, abym mogła się zastanowić. Potrzebuję czasu. Odezwę się, kiedy będę gotowa, by odpowiedzieć”.
W przypadku ucznia rekcja natychmiastowa jest przeważnie niemożliwa. Uczeń zostaje z informacją zwrotną sam. Ale może dać sobie trochę czasu przed ponownym jej przejrzeniem.
Analiza
Jeśli uda ci się czuć bezpiecznie i czujesz swoja wartość, to możesz zacząć zastanawiać się nad przekazaną informacją. Nawet jeśli informacja zwrotna składa się w 90% z pomówień i tylko w 10% z istotnych treści, to warto te treści znaleźć. Prawie zawsze jest przynajmniej ziarno prawdy w tym, co ludzie ci mówią.
W przypadku ucznia, warto zmienić nastawienie, szukać korzyści dla siebie na przyszłość. Wymaga to zaufania ze strony ucznia, że nauczyciel chce pomóc, a nie skrzywdzić.
Reakcja
Kiedy będziesz gotowy i będzie to właściwe, skontaktuj się z osobą, która podzieliła się opinią i powiedz jej, co z tego akceptujesz i do czego możesz się zobowiązać w przyszłości.
W przypadku ucznia oznacza to rozpoczęcie dialogu z nauczycielem na temat uwag, które zwarł w informacji zwrotnej. Warto zastosować w poprawie pracy
te uwagi, które uczeń uzna za zasadne, ale też można dyskutować z tymi, z którymi uczeń się nie zgadza.
Taki schemat reakcji na informację zwrotną, umożliwia spokojny i merytoryczny dialog, który zaowocuje poprawą pracy i rozwojem ucznia.