Artykuł ten został napisany na zamówienie Hejnału Oświatowego (Miesięcznika Małopolskiego Centrum Doskonalenia Nauczycieli) i został w nim wydrukowany w numerze 4/232.
Czy ocenianie kształtujące może pomoc w wychowaniu?
Wielu z nas nauczycieli przekonało się, że ocenianie kształtujące może pomóc w procesie nauczania i uczenia się uczniów. Czy może również pomoc w wychowaniu?
O ocenianiu kształtującym najlepiej mówić poprzez jego pięć strategii:
- Określanie i wyjaśnianie uczniom celów uczenia się i kryteriów sukcesu.
- Organizowanie w klasie dyskusji, zadawanie pytań i zadań dających informacje, czy i jak uczniowie się uczą.
- Udzielanie uczniom takiej informacji zwrotnej, która przyczyni się do ich widocznych postępów.
- Umożliwianie uczniom, by korzystali wzajemnie ze swojej wiedzy i umiejętności.
- Wspomaganie uczniów, by stali się autorami procesu swojego uczenia się.
Prześledźmy je mając na względzie wychowanie naszych uczniów.
- Określanie i wyjaśnianie uczniom celów uczenia się i kryteriów sukcesu.
Można pomoc uczniom w formułowaniu ich osobistych celów związanych z rozwojem zarówno psychicznym jak i naukowym. Potrzebna do tego jest osobista rozmowa z uczniem na temat tego, jakim człowiekiem chciałby być, jakie wyznaje wartości, co jest dla niego ważne. Wygląda to bardzo poważnie, ale można zacząć od pytania, co jest dla ciebie ważne, kto jest dla ciebie autorytetem, jak widzisz swoją przyszłość. W rozmowie indywidualnej uczniowie określają cele na określony czas (np. miesiąc, semestr, rok), a następnie wspólnie z nauczycielem zastanawiają się, nad kryteriami sukcesu, czyli – po czym poznam, że te cele osiągnąłem w wyznaczonym czasie. Trzeba pamiętać, że są to cele ucznia, a nie cele zasugerowane przez nauczyciela. Dobrze jest zaczynać od mniej ambitnych celów, aby uczeń mógł odnieść sukces.
Może to być np.:
- Będę punktualny (kryteria sukcesu: przez miesiąc nie spóźnię się do szkoły)
- Poprawię oceną z matematyki (kryteria sukcesu: z następnej klasówki z matematyki otrzymam stopień o jeden wyższy niż z poprzedniej)
- Będę uprzejmy dla kolegów i koleżanek (kryteria sukcesu: nie pokłócę się z nikim przez miesiąc).
- Organizowanie w klasie dyskusji, zadawanie pytań i zadań dających informacje, czy i jak uczniowie się uczą.
Można przygotować uczniów do odpowiedzi na pytania o cele, rozpatrując wspólnie pytania. Można poświęcić godzinę wychowawczą na określenie – co jest dla uczniów ważne (z czego na pewno nie zrezygnują), co jest ważne, ale w pewnych warunkach mogą zrezygnować i co jest mnie ważne i może być odłożone na później. Uczniowie mogą porozmawiać o tym w małych grupach, aby przygotować się do określenia dla siebie celów, do których będą dążyć.
Druga strategia w kontekście wychowania może oznaczać ustalenie wraz z uczniem działań, które pomogą mu cel osiągnąć.
W przypadku wymienionych przykładów może to być na przykład:
- Będę punktualny – będę nastawiać budzik na 15 minut wcześniej
- Poprawię oceną z matematyki – przygotuje się do klasówki razem z Marysią
- Będę uprzejmy dla kolegów i koleżanek – jeśli mnie ktoś zdenerwuje to policzę do 10.
Trzeba pamiętać, że to sam uczeń ma wyznaczyć sobie działania, takie, które są dla niego możliwe do wykonania.
- Udzielanie uczniom takiej informacji zwrotnej, która przyczyni się do ich widocznych postępów.
W tej strategii potrzebny jest nauczyciel i udzielanie przez niego informacji zwrotnej. Nauczyciel umawia się z uczniem na spotkanie „pośrednie” i w rozmowie wraz z uczniem ustala, jak postępują jego działania, co się udaje, a co nie. Może się okazać, że działania „przerastają” ucznia i warto je zmodyfikować.
Informacja zwrotna powinna zawierać, to co uczniowi się już udało, co i jak może zmienić.
Rozmowa powinna przebiegać w atmosferze troski i zrozumienia. Najlepiej jeśli nauczyciel może wesprzeć ucznia w jego staraniach i docenić je.
- Umożliwianie uczniom, by korzystali wzajemnie ze swojej wiedzy i umiejętności.
W tej strategii można wykorzystać innych uczniów. Czyli zaprosić do rozmowy na życzenia ucznia jego przyjaciela, który pomoże mu w realizacji celu. Rówieśnik może efektywnie pomóc. Warto, aby uczeń miał swojego sojusznika na co dzień. Może to być również ktoś z rodziny, kto będzie gotów pomagać i na którego pomoc uczeń się zgodzi.
- Wspomaganie uczniów, by stali się autorami procesu swojego uczenia się.
Ta strategia zarówno w procesie uczenia się, jak i wychowania oznacza – samodzielność i odpowiedzialność. Czyli to uczeń sam powinien ustalać swoje cele i planować ich realizację oraz wziąć za nie odpowiedzialność. To nie jest zadanie, które nauczyciel wyznacza uczniowi, to ma być jego własne postanowienie. Dzięki temu to sam uczeń dokonuje oceny, w czym ma trudności, co by chciał i jak zmienić.
To jeden ze sposobów w jakim można wykorzystać ocenianie kształtujące do pomocy uczniowi w rozwoju. Wymaga od nauczyciela poświęcenia czasu każdemu uczniowi, ale można to tak zorganizować, aby było wykonalne.
Takie postepowanie może się przydać również do wystawienia oceny zachowania, której żywot mam nadzieję się już kończy, ale niestety nadal obowiązuje. Dzięki takiemu podejściu do sprawy, sam uczeń może dokonać samooceny swojego zachowania, a w niej nie tego, co mu się udało, ale tego jakiego postępu dokonał.