Każdy uczeń może się lepiej uczyć. Badania pokazują, że można doskonalić uczenie się, a nawet znane są strategie, jak to można robić i jakiej strategii kiedy używać. Nauka wychodzi z założenia, że mózgi nieustannie się zmieniają w wyniku doświadczeń człowieka, zarówno pozytywnych, jak i negatywnych. Największej neuroplastyczności mózg doświadcza w okresie szkolnym.
Czy w szkole naprawdę pomagamy uczniom uczyć się? Przedstawię – jak to można robić, stosując praktyki: odzyskiwania, odstępów, refleksji, skojarzeń.
Praktyka odzyskiwania
Praktyka odzyskiwania polega na przywoływaniu z pamięci czegoś, czego nauczyliśmy się w przeszłości. Może to pochodzić z doświadczenia szkolnego lub pozaszkolnego, czegoś – co już zostało zapomniane. Ważne jest, aby ta praktyka była w centrum tego, jak uczniowie się uczą, czyli aby nowa wiedza nabudowywała się na już posiadanej i aby uczeń stale przywoływał, czego się już nauczył. Oto kilka przykładów, jak można przywoływać:
- Uczniowie na kartce papieru i piszą wszystko, co wiedzą na dany temat. Po poznaniu tematu weryfikują swoje zapisy.
- Nauczyciel przygotowuje powtórzenie tematu w formie haseł. Uczniowie do każdego hasła dopisują wszystko, co o nim wiedzą, sprawdzają z materiałami i poprawiają swoje zapisy.
- Nauczyciel daje uczniom zestaw pytań, na które oni starają się odpowiedzieć. Po każdej odpowiedzi dostają prawidłową odpowiedź. Z czasem uczniowie sami już bez sprawdzenia będą wiedzieli, czy ich odpowiedzi są prawidłowe.
Nie jest to prosta dla nauczyciela praktyka. Często nauczycielom „szkoda czasu” na przywoływanie, wolą poświęcić czas na wyłożenie nowej wiedzy. Mogłoby się wydawać, że prościej jest na przykład przeczytać ponownie notatki i w ten sposób przypomnieć sobie, czego się nauczyliśmy. Praktyka odzyskiwania jest trudniejsza niż ponowne czytanie notatek i zaznaczanie w nich ważnych treści. Dlatego trzeba z uczniami trenować w praktyce odzyskiwania. Wtedy mózg pracuje ciężej i nawiązuje więcej połączeń, a informacje i umiejętności, których się uczy, na dłużej pozostają w pamięci.
W tej praktyce chodzi o to, aby uczeń stale przywoływał, to czego już się nauczył i nabudowywał nową wiedze na tym, co już wie i potrafi. Praktyka wywodzi się z konstruktywizmu poznawczego. Warto zacząć od pytań do uczniów: „ Z czym Wam się to kojarzy?”, „Do czego znanego jest to podobne?”, „Jak to się różni od…?” itp.
Praktyka odstępów
Ta praktyka polega na podziale uczenia się na etapy, rozdzielenie ich w czasie. Celem jest lekkie zapomnienie przez uczniów tego, czego się nauczyli i konieczność odświeżenia. To również jest trudne dla uczniów, gdyż frustruje ich, to że zapomnieli. Dlatego, najlepiej nie oceniać uczniów w trakcie, gdy odzyskują z pamięci informacje, wtedy łatwiej uczniom sobie przypominać. Kluczowe dla tej praktyki jest – mylenie się i poprawianie. Potrzebne jest ocenianie kształtujące stosowane przez nauczyciela, czyli pozyskiwanie informacji, co uczniowie obecnie wiedzą, a co zapomnieli i do tego dostosowywanie nauczania.
Należy dążyć do tego, aby uczniowie praktyki odzyskiwania i pracy w odstępach stosowali również sami dla siebie, gdy się uczą. Powinni wiedzieć, że mózg się uczy, gdy sobie przypomina.
Refleksje
Najczęstszą formą refleksji jest sporządzenie samodzielnej notatki. Celem robienia notatek jest umożliwienie uczniom przejścia do następnego etapu uczenia się, poprzez – podsumowanie i refleksję. Notatki mogą zawierać wyszczególnienie tego – co ważne, parafrazowanie, uchwycenia kluczowych pojęć i definicji itp.
Uczniów trzeba nauczyć formułowania refleksji i robienia notatek. Można to zrobić na przykład w ten sposób:
- Przed zrobieniem notatek poprosić uczniów, aby narysowali pionową linię w trzech czwartych strony i zapisali notatki po lewej stronie.
- Po zrobieniu notatek do każdej sekwencji po prawej stronie uczniowie piszą jedno lub dwa pytania, na które lewa część jest odpowiedzią.
- Następnie uczniowie składają kartkę wzdłuż linii.
- Uczniowie czytają swoje pytanie i bez zaglądania na lewą stronę, formułują na nie odpowiedzi.
- Po udzieleniu odpowiedzi na pytanie odwracają kartkę i sprawdzają swoje odpowiedzi.
To jest tylko jeden ze sposobów, można robić notatki na wiele innych. Najważniejsze jest nie zakładać, że uczniowie potrafią robić notatki.
Innym sposobem na uczenie robienia notatek jest podzielenie tekstu na części. Zamiast polecenia przeczytania całego tekstu, warto podzielić tekst na mniejsze kawałki, polecić zapoznanie się z częścią i zapisanie tego, co się zapamiętało. Następnie uczniowie mogą ponownie przeczytać ten sam kawałek i poprawić swoje notatki.
Refleksja jest konieczna w uczeniu się, bez niej nie ma głębokiego uczenia się.
Skojarzenia
Skojarzenia mają na celu pomoc uczniom zapamiętywać pojęcia i definicje. Uczniowie starają się skojarzyć nowe pojęcie z tym, co już znają, z dźwiękiem, historią, obrazem itp.
W praktyce pomocne może być tworzenie fiszek. Z jednej strony fiszki nowe pojęcie, a po drugiej skojarzenie. Ważne jest, aby przed odwróceniem fiszki spróbować powiedzieć, co jest po drugiej jej strony. Fiszki, które zostały dobrze rozpoznane mogą na pewien czas wypaść z gry. W ten sposób opanowane pojęcia zwalnia miejsce w pamięci długotrwałej i robi się miejsce na przetworzenie nowych pojęć, których próbujemy się nauczyć.
Przytoczne praktyki działają, tylko wtedy gdy są stosowane, dlatego warto używać je podczas lekcji i aktywnie zachęcać każdego ucznia do uczenia się w ten sposób.
Należy pamiętać o przerwach. Dobrym rytmem może być 20-30 minut nauki bez rozpraszania uwagi, potem 5–10 minut przerwy, a następnie powtórzenie tego cyklu.
Ważne, aby poinformować uczniów, dlaczego stosujemy z nimi daną praktykę.
Inspiracja artykułem Ian Kelleher