Są pewne sposoby, nie za bardzo skomplikowane, które wprowadzone do nauczania owocują większym zaangażowaniem uczniów, a w konsekwencji uzyskiwaniem przez nich lepszych wyników w nauce. Sposoby mogą wydać się oczywiste, ale ich stosowanie przez nauczycieli ma moc.
Wpis jest uzupełniony przykładami nauczycielek z inicjatywy Frajda z nauczania: Beaty Fiszer, Barbary Jaworowicz, Joli Łosowskiej, Eli Łuczkiewicz , Bożeny Rakowskiej, Żanety Wójcik i Olgi Tórz-Wciórki.
- Zapewnienie uczniom wyboru
Wybór może dotyczyć wielu spraw, na przykład: tematu wypracowania; wyboru pracy domowej i sposobu jej wykonania; sposobu wykonania zadania – indywidulanie lub w grupie itd.
Wybór motywuje do działania i zwiększa samodzielność. Jest podstawą w dawaniu uczniom autonomii, a ona jest jedną z trzech głównych potrzeb osób uczących się.
- Elżbieta Łuczkiewicz, nauczycielka języka angielskiego w Szkole Podstawowej w Liniewie
Proszę uczniów o nauczenie się dialogu, na ocenę. Jeśli komuś wystarcza czwórka może go po prostu przeczytać z ławki z kolegą/koleżanką. Jeśli pragnie spróbować na piątkę musi wyjść przed klasę, trochę “odegrać” temat, na szóstkę też przed klasą “odegrać” ale z pamięci, a więc zrobić symulację prawdziwego dialogu.
- Bożena Rakowska, nauczycielka wczesnoszkolna w Szkole Podstawowej nr 3 w Sulechowie.
Zaczęłam stosować wybór: to co uczeń w danym zadaniu: musi, powinien i może. Słowa muszę, powinienem, można zastąpić kolorami jak w OK-ju albo np. medal złoty, srebrny i brązowy. Złoty to mogę, srebrny – powinienem a brązowy – muszę.
Przykład 1: Układam i piszę zdania.
Muszę – pamiętać o wielkiej literze na początku zdania i o znaku na końcu zdania.
Powinienem – budować poprawny szyk wyrazów.
Mogę – pisać zgodnie z zasadami ortograficznymi.
Przykład 2: Rozwiązuję zadania tekstowe.
Muszę – powiedzieć co jest w zadaniu wiadome a czego szukamy.
Powinienem – zapisać rozwiązanie i poprawnie je obliczyć.
Mogę – wykonać rysunek.
- Olga Tórz-Wciórka, nauczycielka języka polskiego w Szkole Podstawowej nr 1 w Szprotawie
Wiedząc, iż każdy z moich uczniów odbiera świat innymi zmysłami i rejestruje informacje na swój niepowtarzalny sposób, proponuję często wybór zadania domowego w odniesieniu do preferencji uczenia się. Zadanie może być wykonane na kilka możliwych sposobów. To uczeń wybiera, która forma realizacji najbardziej mu odpowiada i jest zgodna z jego preferencjami.
Wzrokowcy często wybierają zadania typu: tabele, schematy, mapy myśli, plakaty, komiksy, anagramy, drzewka decyzyjne.
Słuchowcy zainteresowani są: tworzeniem wierszy, żartów słownych, wierszowanych dyktand, układaniem historyjek czy wcielaniem się w role,
Kinestetycy zwykle pracują z: dominem, kalamburami, pantomimą, grami planszowymi, dramą i komiksem.
Najważniejsze, aby każdy uczeń znalazł dla siebie właściwy model zdobywania i utrwalania wiedzy oraz umiejętności.
- Zróżnicowanie poleceń
Planowanie zadań dla uczniów na różnych poziomach, tak aby mogli wybrać odpowiednie dla siebie zadanie, które trafi w ich sferę najbliższego rozwoju, czyli nie będzie, ani za łatwe, ani za trudne. Dzięki takiemu zróżnicowaniu uczeń ma szansę osiągnąć sukces, a jednocześnie podjąć wyzwanie. To motywuje uczniów do podejmowania wyzwań i sprawia im satysfakcję z osiągniecia sukcesu.
Z czasem uczniowie zaczynają wybierać dla siebie zadania, które są dla nich odpowiednie i przyczyniają się do ich rozwoju.
- Żaneta Wójcik nauczyciel plastyki i techniki w Szkole Podstawowej nr 36 w Tychach
Na zajęciach plastyki zapewnienie uczniom wyboru jest moim zdaniem konieczne. Podając temat działań plastycznych staram się pobudzić w uczniach przede wszystkim kreatywność np. Martwa natura w dowolnej technice. Przy okazji takiego tematu, w różnych miejscach klasy, ustawiam martwe natury, aby uczniowie dokonali wyboru, które bardziej im odpowiadają.
- Podanie celu i kryteriów
Wielu nauczycieli podaje uczniom jedynie temat lekcji. Warto uwzględnić też jej cel, gdyż z samego tematu nie wynika do czego dążymy. Jeśli uczniowie wiedzą czego i po co mają się uczyć, czynią to z większym zaangażowaniem. A jeszcze bardziej są zaangażowani, jeśli wiedzą jakie są w stosunku do nich oczekiwania – kryteria sukcesu
- Barbara Jaworowicz nauczycielka fizyki w szkole podstawowej w Skulsku.
Określanie – co robimy stosuję na każdej lekcji odnosząc działania uczniów do kryteriów sukcesu. Pozwala to cały czas utrzymać uwagę uczniów. Np. na lekcji poświęconej wyznaczaniu gęstości ciał stałych o kształtach nieregularnych podaję cel „Potrafię określić z jakiego materiału wykonano figurkę” oraz kryteria sukcesu:
– potrafię zważyć ciało za pomocą wagi,
– potrafię wyznaczyć objętość za pomocą menzurki,
– potrafię obliczyć objętość zanurzonego ciała,
– potrafię zapisać wzór, za pomocą którego obliczę gęstość nieznanego ciała,
– potrafię z tabeli odczytać jaka to substancja.
Uczniowie wykonują doświadczenie w grupach. Dopytuję, nad jakim kryterium obecnie pracują. Na zakończenie lekcji uczniowie w grupach formułują refleksje dotyczące stopnia opanowania przez uczniów celu lekcji. Co sprawiało im problem? Czy potrafią wyznaczyć objętość zanurzonego ciała? W jaki sposób to zrobić? Czy obliczenia były łatwe, czy trudne? Jakie pytania im się nasuwają po zakończeniu lekcji?
- Beata Fiszer, Szkoła Podstawowa nr 47 w Gdyni, język polski
- Cel: Poznamy “Świteziankę” A. Mickiewicza.
Kryteria sukcesu:
1.Prezentuję przebieg wydarzeń w utworze.
2.Pokazuję dwie funkcje przyrody w utworze.
3.Podaję cztery dowody na uzasadnienie, że “Świtezianka” jest balladą.
- Jolanta Łosowska, Szkoła Podstawowa nr2 w Chojnie, edukacja wczesnoszkolna, edukacja społeczna
Cel: Rozpoznaję i nazywam emocje.
Kryteria sukcesu:
1.Wymieniam, co najmniej 4 emocje.
2.Rozpoznaję uniwersalne oznaki emocji.
3.Łączę mimikę i zachowanie z daną emocją.
- Olga Tórz-Wciórka, nauczycielka języka polskiego w Szkole Podstawowej nr 1 w Szprotawie
Kryteria sukcesu to nieodzowny element lekcji, ale bardzo ważne jest, aby ten element był obecny także przy przygotowaniach do sprawdzianów lub kartkówek. Takie kryteria pozwalają uczniom lepiej przygotować się do różnych form sprawdzających ich wiedzę i umiejętności oraz wpływają na większe zaangażowanie się, co przekłada się na budowanie odpowiedzialności za swój proces uczenia się. I jest to dodatkowa szansa na osiągnięcie edukacyjnego sukcesu.
Kryteria sukcesu do sprawdzianu:
– liczę głoski, litery, sylaby w wyrazach,
– znam funkcje litery “i” i określam je w przykładach,
– odróżniam samogłoski od spółgłosek,
– znam kolejność liter w alfabecie.
- Pytanie uczniów o opinie
Uczniowie lepiej się uczą, jeśli są włączani w proces nauczania. Można zasięgać opinii uczniów w sprawie metod nauczania, a nawet oceniania. Tak traktowani uczniowie czują się podmiotowo, a nie przedmiotowo traktowani.
- Beata Fiszer, Szkoła Podstawowa nr 47 w Gdyni, język polski
Gdy podałam uczniom cel lekcji i kryteria sukcesu, zapytali mnie, czy będziemy razem głośno czytać “Świteziankę”. Zamiast przedstawić im swój pomysł na lekcję, zapytałam, czy tego chcą. Powiedzieli, że tak. Ktoś zaproponował, żeby czytać z podziałem na role. Wbrew moim obawom nie było to mało rozwijające – natrafiliśmy na fragment, w którym interpunkcja nie pokazuje, kto ma czytać daną kwestię, a nawet wprowadza w błąd. Udało się właściwie przeczytać ten fragment dopiero po kilku próbach. Nie podpowiadałam, pozwoliłam na dyskusje i przerzucanie się argumentami. Uczniowie sami doszli do wniosku, jak to powinno być zapisane wg dzisiejszych zasad zapisywania mowy niezależnej. Ktoś sformułował konkluzję, że nie można ślepo wierzyć temu, co zapisane, trzeba czytać ze zrozumieniem, ale i myśleć.
Sądzę, że danie im możliwości zadecydowania na początku zajęć wpłynęło na ich zaangażowanie i zainteresowanie lekcją.
- Żaneta Wójcik nauczyciel plastyki i techniki w Szkole Podstawowej nr 36 w Tychach
Zabrakło mi w tych dziesięciu zmianach – wzbudzenia u uczniów zaciekawienia tym czego chcemy ich nauczyć. Niestety coraz częściej spotykamy się z barierą bierności i stwierdzeniem : ,,Przecież nie będzie mi to potrzebne”.
Myślę, że znalezienie sposobu do zainteresowania tematem zajęć, to klucz do sukcesu. Nie znalazłam na to jednego sposobu, ale cały czas poszukuję i staram się myśleć jak uczeń. Postawić w jego położeniu. Co będzie ciekawe dla niego, a nie koniecznie dla mnie. Co wzbudzi w nim emocje lub zachęci do pracy np. po zakończeniu wykonywania martwej natury w dowolnej technice, cała klasa częstuje się owocami i warzywami, które ją tworzyły. Mamy dzięki temu wspaniałe i zdrowe drugie śniadanie.
- Olga Tórz-Wciórka, nauczycielka języka polskiego w Szkole Podstawowej nr 1 w Szprotawie
Gdy w klasie siódmej zaplanowałam omawianie lektury „Dziady”, pomyślałam, że dobrze by było, aby moi uczniowie przeczytali ten tekst razem ze mną na lekcji. Nie chciałam im jednak niczego narzucać, więc spytałam o ich opinie – co wolą, wspólne głośne czytanie czy indywidualną pracę z tekstem w domu? Ku mojej radości, wybrali pierwszą opcję i do tego sami zaproponowali, aby czytanie tekstu odbyło się w piwnicy, gdzie znajdują się szkolne szatnie. Dzięki temu chcieli wprowadzić atmosferę cmentarnej kaplicy. Chętne osoby mogły przynieść znicze. Okazało się, że wszyscy byli tak przejęci i emocjonalnie zaangażowani w swój pomysł „mrocznego” odczytu dramatu, że oprócz zniczy pojawiły się jesienne liście, haloweenowe kościotrupy, czaszki, pajęczyny i sztuczne pająki. Korzystając ze sprzyjających warunków, tekst przeczytaliśmy dwukrotnie.
- Wykonywanie zadań wspólnie
Nie każde zadanie można wykonywać zespołowo, ale wiele się do tego nadaje. Pozwolenie uczniom na wspólną pracę w czasie procesu uczenia się, umożliwia im pomoc i uczenie się wzajemnie od siebie.
Współpracę preferuje IV strategia oceniania kształtującego: Umożliwianie uczniom, by korzystali wzajemnie ze swojej wiedzy i umiejętności.
- Umożliwienie poprawy
Każdy powinien mieć możliwość poprawy. Gdyby nie było takiej opcji na przykład przy zdawaniu egzaminu na prawo jazdy, to mielibyśmy mało kierowców. Ludzie uczą się podczas poprawy własnych błędów. Uczeń świadomy możliwości poprawy jest mniej obciążony stresem, a ten jak wiadomo hamuje proces uczenia się.
- Żaneta Wójcik nauczyciel plastyki i techniki w Szkole Podstawowej nr 36 w Tychach
Ważną zasadą, którą stosuję, to akceptowanie błędów i ich korekta. Nie wymagam od uczniów prac na poziomie Rembrandta. Często podczas zajęć podchodzę do ucznia i jak wykładowca studentowi, udzielam krótkiej korekty. Co należy poprawić, jak ulepszyć, czy proporcje są odpowiednie. To sprawia, że nie boją się robić pracy według swojego uznania. Chętnie przyjmują rady gdyż nie traktują ich jako krytykę.
- Czas oczekiwania
Dawanie uczniom czasu do namysłu. Może się to wydawać oczywiste, ale w rzeczywistości nauczyciel często nie daje czasu na zastanowienie się nad odpowiedzią. Czas oczekiwania to czas, jaki nauczyciele dają uczniom po zadaniu pytania, na zastanowienie się nad odpowiedzią. Mary Budd Rowe przeprowadziła badania na temat wydłużenia czasu oczekiwania. Z tych badań wynika, że wydłużenie czasu tylko o 3 sekundy zwiększa jakość i długość wypowiedzi uczniów. Warto stosować miernik czasu, aby zapewnić uczniom czas.
- Użycie głosu
Głos nauczyciela powinien przyciągać uwagę uczniów. Może to być zmiana głośności lub tonu głosu. Można sprawdzić, co działa na uczniów w klasie. Jeśli milkną lub wzajemnie się uciszają, to znaczy, że wybraliśmy dobrą drogę.
Można zmieniać prędkość mówienia lub zaskakiwać teatralnym szeptem, wszystko co zastępuje nudny i jednostajny ton.
Więcej na ten temat: https://edsource.org/2017/for-teachers-its-not-just-what-you-say-its-how-you-say-it/574363
Z tym tematem łączy się też stosowanie różnych rytuałów. Można np. w celu uciszenia rozmów umówić się na podnoszenie ręku do góry – każdy kto widzi rękę w górze odnosi swoją i przestaje mówić.
Może to być rozpoczynanie lekcji od wiersza lub chwili ciszy itp.
- Zwracanie się do uczniów po imieniu
To jest uwaga oczywista. Zauważono, że zmienia się zaangażowanie uczniów, gdy nauczyciel wita na początku lekcji każdego ucznia wymawiając jego imię. Tak samo ważne jest używanie imion w czasie lekcji, to buduje lepsze relacje w klasie. Dzięki temu uczniowie nie czują się pominięci lub mało ważni.
- Określanie – co robimy?
Czasami uczniowie są zdezorientowani i nie wiedzą czego się od nich wymaga. Nauczyciel może zadbać o to, aby każdy z uczniów był gotowy do działania. Można to zrobić używając procedury: Zamknij … Przygotuj … Skoncentruj się
- Zamknij– oznacza zakończenie poprzedniego działania. Na przykład: „Zakończymy teraz część poświęconą czytaniu. Proszę zamknąć książki, położyć je pod biurkiem i unieść kciuki, aby poinformować, że jesteście gotowi na nowe zadanie”
- Przygotuj– przygotowanie do następnego zadania. Poproszenie uczniów, aby wysłuchali z uwagą polecenia i przez chwilę nie robili niczego innego. Warto zakończyć przekazywanie polecenia pytaniem: „Czy ktoś ma jakieś pytania dotyczące tego, jak będzie wyglądać nasze zadanie?”
- Skoncentruj się – koncentracja na zadaniu. Nauczyciel podaje czas przeznaczony na wykonanie zadania i monitoruje pracę uczniów.
Trzeba pamiętać, aby nie zagadywać uczniów podczas przechodzenia pomiędzy krokami.
- Jolanta Łosowska, Szkoła podstawowa nr2 im. K. Makuszyńskiego w Chojnie
Dobrą praktyką są również „Stop Klatki” – czyli przypomnienie, w jakim miejscu lekcji jesteśmy. Może to zrobić chętny uczeń odpowiadając na pytanie nauczyciela:
„Stop! (może to być słowo lub wypracowany gest).
Przykładowe pytania:
To do czego już doszliśmy? Co już na ten moment wiemy?
Co zatem przed nami? Czego jeszcze potrzebujemy, by iść dalej?
Oprócz tych 10 proponowanych zmian, na pewno można zaproponować wiele innych pomagających w nauczaniu. Te są dość proste w zastosowaniu i warto je stosować.
Korzystałam z artykułu Larry Ferlazzo
Jeśli ktoś z Państwa chciałby dołączyć do naszej inicjatywy Frajdy z nauczania, i uzupełniać artykuły swoimi przykładami to proszę napisać do mnie: danuta.sterna@gmail.com