Wiele w nauczaniu zależy od stosunku nauczyciela do oceniania, czy jest to dla niego podsumowanie wiedzy i umiejętności ucznia, czy raczej ocena procesu uczenia się. Upraszczając, czy nauczyciel bazuje na ocenie sumującej, czy kształtującej.
Co ma wpływ na jakość oceniania?
1. W jakim momencie oceniamy?
Ocenianie można podzielić na kształtujące, tymczasowe podsumowujące.
Ocena kształtująca ma na celu przekazywanie na bieżąco uczniowi wskazówek. Ocena tymczasowa poddaje ocenie pewne etapy uczenia się, a ocena sumująca ocenia efekt. Zatem rodzaj oceny zależy od miejsca, gdzie uczeń jest w procesie uczenia się.
Jeśli uczeń poznaje temat i wykonuje zadania, które mają umożliwić mu zagłębienie się w zagadnienie, to powinien otrzymywać ocenę kształtującą. Najczęściej jest ona formułowana w postaci informacji zwrotnej, ale może być też krótkim komunikatem przekazującym wskazówki, na przykład: „Idziesz w dobrym kierunku”; „Tu masz błąd”; „Zastanów się od czego zacząć” itp.
Ocenę tymczasową stosujemy, gdy chcemy podsumować pewien etap poznawania tematu i zorientować się, co uczniowie już wiedzą i czy możemy iść dalej. W ocenie tymczasowej najlepiej sprawdza się informacja zwrotna, spójna z wcześniej określonymi kryteriami sukcesu. Tej oceny może dokonać nauczyciel, i uczeń w stosunku do swojej pracy lub pracy kolegi lub koleżanki.
Ocena sumująca dotyczy efektu, czyli powinna podsumowywać proces uczenia się.
- Jak oceniamy?
Są zasadniczo dwa narzędzia oceny, jeden to opis lub komentarz do pracy, a drugi to różna forma oceniania stopniem.
W ocenie kształtującej stosujemy informację zwrotna pełną:
- Co uczeń zrobił dobrze i zgodnie z kryteriami sukcesu
- Co uczeń powinien i jak poprawić
- Wskazówki, jak uczeń może się dalej rozwijać
Jak wspomniałam wcześniej, ocena kształtująca może przyjmować też formę krótkich wskazówek. Często właśnie o tym zapominamy i koncentrujemy się tylko na pełnej informacji zwrotnej, a krótkie komunikaty, które stosujemy na bieżąco, nie traktujemy jako oceny kształtującej.
Ocena kształtująca może być przekazywana uczniowi przez nauczyciela, uczniowi przez innego ucznia (ocena koleżeńska) lub uczniowi przez samego siebie (samoocena).
Ocena sumująca występuje w formie stopni, punktów, liter, czyli podlega ocenie w skali. Jest najczęściej średnią oceną spełnienia przez ucznia kryteriów sukcesu. Uczeń otrzymuje zbiorcza ocenę, która nie wyjaśnia mu co zrobił źle i co powinien poprawić. Stosuje się ją w szkołach dla oceny i podsumowania pracy ucznia. Takiej oceny udziela nauczyciel. Nie powinno się stosować oceniania przy pomocy stopni w ocenie koleżeńskiej.
Z uwagi na konieczność wystawienia oceny końcowo rocznej, niektórzy nauczyciele proponują uczniom, aby dokonali samooceny w postaci stopnia. Ale wtedy muszą poprzeć ją argumentami i „dowodami”.
- Czy kryteria sukcesu są konieczne?
Do wszelkiej oceny niezbędna są ustalone i przekazane uczniom kryteria sukcesu.
Dzięki nim uczeń może przygotować się do uczenia się i do sprawdzania wiedzy i umiejętności oraz skorzystać z przekazanej mu oceny kształtującej.
Kryteria sukcesu powinny towarzyszyć każdej ocenie, powinny stanowić kontrakt pomiędzy nauczycielem i uczniami. Jeśli jest on przestrzegany, to uczniowie korzystają z oceny i jest ona w ich odczuciu sprawiedliwa.
Kryteria sukcesu mogą być formułowane razem z uczniami, wtedy uczniowie lepiej je akceptują i podążają za nimi.
Kryteria sukcesu zależą od planów nauczyciela i organizowania przez niego nauczania. Nie ma reguł na tworzenie kryteriów sukcesu – to jest dobra i zła informacja dla nauczycieli, gdyż nie ma gotowych wskazówek, ale też narzucone kryteria nie ograniczają nauczyciela.
- Co podlega ocenie?
Istnieją dwie podstawowe prace uczniowskie podlegające ocenie: odpowiedź ustna i odpowiedź pisemna. Do obu powinny być określone kryteria sukcesu.
W przypadku odpowiedzi ustnej powinny być określone kryteria dotyczące przedstawiania, komunikacji, zrozumiałości przekazu itp. Obecnie nauczyciele zwykle oceniają prace pisemne. Jednak szkoła powinna przygotowywać przyszłego obywatela również do wypowiedzi ustnych, argumentowania i przedstawiania. Ocena wypowiedzi ustnych najlepiej sprawdza się przy prezentacji wykonanego przez ucznia projektu.
Prace uczniowskie podlegające ocenie (zarówno pisemne, jak i ustne) powinny być tak zaplanowane, aby uczeń mógł w pełni wykazać się tym co umie i potrafi. Najmniej wskazane, moim zdaniem, są testy, w których uczeń tylko wybiera z kafeterii odpowiednią odpowiedź. Testy mogą jedynie sprawdzić się przy ocenie sumującej.
Dobrą praktyką jest zaproponowanie uczniom – opracowanie pytań, tematów, zadań, które ich zdaniem odzwierciedlają najważniejsze aspekty tematu, które powinny znaleźć się na sprawdzianie. W ten sposób można upewnić się, czy cele uczenia się i procesy oceniania mają dla uczniów sens.
- 5. Jaki system oceniania wybrać?
Dobrze jest weryfikować razem z uczniami sposoby ocenienia i dostosowywać je do potrzeb uczniów. Można nawet zindywidualizować ocenianie, tak, aby było dopasowane do indywidulanego ucznia. Warto wykonać próbę i sprawdzić, czy sposób oceniania jest odpowiedni i zostawić sobie możliwość zmiany, a nawet wyboru ze strony uczniów.
Jest możliwe i warte zachodu angażowanie uczniów w planowanie procesu oceniania. Najważniejsze jest przekonanie uczniów do celu oceniania, czyli: Nie chcę cię złapać na niewiedzy, chcę, abyś pokazał(-ła) mi, co wiesz i potrafisz”.
Polecam dwa artykuły w języku angielskim na temat oceniania:
https://www.nwea.org/blog/2022/5-ways-to-check-classroom-assessment-processes-for-quality/
https://www.nwea.org/blog/2021/more-on-assessment-empowerment-the-power-of-knowing-your-purpose/