Artykuł ma dwie części, jedna poświęcona jest przygotowaniu uczniów do oceny koleżeńskiej, a druga do samooceny. W drugiej część, która bardziej związana jest z piątą strategią oceniania kształtujące, zawarte są też pewne wskazówki na temat tego, co zrobić, gdy samoocena uczniowska nie wypada dobrze i nauczyciel powinien wrócić do tematu jeszcze raz:

  • wytłumaczyć zagadnienie w inny sposób,
  • polecić uczniom wzajemne nauczanie.
  • przegotować wcześniej bank zadań dla uczniów “szybszych”.
  • polecić uczniom prace w parach.
  • zaprosić uczniów zajęcia po lekcjach.
  • wykorzystać Skrzyneczkę mistrzów

3,5 stron czytania

Nauczyciele zwracają uwagę na to, że na lekcji brakuje im czasu podczas lekcji, na przygotowanie uczniów do oceny koleżeńskiej i samooceny. Jak przekonać nauczycieli, że warto się dać uczniom czas na naukę samooceny i oceny koleżeńskiej? Podstawowym argumentem jest to, że dzięki nim zaoszczędzą czas.

Można zapytać nauczycieli, ile czasu poświęcają na sprawdzenie pracy klasowej jednej klasy. Mnie osobiście zajmuje to 5 godzin, a z informacją zwrotną znacznie dłużej.

Potem można powiedzieć, że wyćwiczona wcześniej ocena koleżeńska “zabiera” tylko 15 minut podczas lekcji. Czysty rachunek, że się opłaca. Zresztą wysiłek w trenowanie oceny koleżeńskiej nie daje korzyści tylko jednorazowych, profity ma się potem przez cały czas nauki danej klasy.

Pytanie: Jak szybko i skutecznie uczyć uczniów oceny koleżeńskiej i samooceny.

Niestety czasami nauczyciele popełniają błąd i dopuszczają do tego, aby uczniowie dokonywali oceny koleżeńskiej w stopniach. Trzeba pamiętać, że jedynie ocena koleżeńska kształtująca ma sens i przynosi korzyści uczniom. Ocena koleżeńska na stopnie zaburza relacje w klasie.

Innym błędem jest polecenie napisania koledze “pełnej” informacji zwrotnej. Uczniowie nie potrafią tego zrobić i zniechęcają się do oceny koleżeńskiej.

Podstawą jest omówienie z uczniami sensu stosowania samooceny i oceny koleżeńskiej.

Ale najpierw samemu trzeba być przekonany, że dla uczniów umiejętność samooceny i oceny koleżeńskiej to skarb na dorosłe życie.

Mało ludzi dorosłych potrafi formułować pomocna informację zwrotna do pracy innej osoby, a też dla siebie samego.

Zaproponuję pewne działań przygotowujące i wprowadzające ocenę koleżeńską i samoocenę uczniowską:

  1. Pytaj uczniów, co im dała twoja informacja zwrotna. Analizuj wspólnie z uczniami – jaka informacja zwrotna jest efektywna, a jaka nie. Możesz poprosić uczniów, aby sami wskazali, co w informacji zwrotnej przekazanej przez ciebie było pomocne, a co nie.
  2. Przygotuj formatki do wpisywania informacji zwrotnej: kolumna z kryteriami sukcesu, kolumna z oceną – co dobrze, a co źle w danym kryterium; kolumna – jak poprawić to, co nie jest dobrze. Na dole w formatce – rady jak dalej pracować.
nacobezu +/- Wyjaśnienia i jak poprawić
Wskazówki do rozwoju:

Jeśli ty będziesz sam stosować tego typu formatkę, to uczniowie będą cię naśladować i pomoże im to w formułowaniu informacji zwrotnej dla kolego lub koleżanki. Można też zaproponować uczniom różnego rodzaju symbole, które skracają informację zwrotną, gdyż zastępują pewne elementy.

  1. Oceniać wspólnie z uczniami anonimową pracę ucznia. Formułować informację zwrotną do tej pracy. Dzięki temu nabiorą wprawy i pewności w formułowaniu informacji zwrotnej.
  2. Przed sprawdzianem lub wykonaniem pracy określać razem z uczniami: Jak ma wyglądać dobra praca. Można stosować metodę – pracy wzorcowej, czyli pokazać uczniom dobrze wykonaną pracę i zapytać ich dlaczego jest dobra. W ten sposób można określać wraz z uczniami kryteria sukcesu, do których będą się odnosić w ocenie koleżeńskiej i samoocenie.
  3. Przed przystąpieniem do oceny koleżeńskiej omówić z uczniami – jak powinna wyglądać dobra praca. Można pokazać uczniom dobrze wykonana pracę, aby umieli ją porównać z oceniana oceną koleżeńską praca koleżanki lub kolegi, a także ze swoja praca w przypadku samooceny.
  4. Pierwsze prace do oceny koleżeńskiej wybierać krótkie i łatwe do ocenienia. Łatwiej uczyć się etapami oceny koleżeńskiej i samooceny. Po wykonaniu oceny koleżeńskiej, poprosić uczniów, którzy otrzymali pomocną informację zwrotną, aby powiedzieli, co było dla nich w niej pomocne. Dzięki temu uczniowie będą się uczyć, jaka informacja zwrotna jest pomocna.
  5. Na początku pomagać uczniom, którzy sygnalizują, że mają trudność w formułowaniu oceny koleżeńskiej. Trzeba im pomoc, gdyż ich niepewność może zniechęcić do oceny koleżeńskiej.
  6. Doceniać wysiłki uczniów w doskonaleniu ich oceny koleżeńskiej. Warto tez pokazać uczniom, że robią w niej postępy.
  7. NIGDY nie przeliczać informacji zwrotnej na stopnie.
Samoocena

John Hattie w swoje książce “Widoczne uczenie się dla nauczycieli” zachęca nauczycieli do uwidoczniania uczenia się i nauczania. Takie podejście do nauczania zmienia rolę nauczyciela z wykładającego eksperta na współpracującego z uczniami opiekuna. Dużą pomocą w tym może być samoocena uczniowska.

W tej części skupię się na wykorzystaniu przez nauczyciela samooceny uczniowskiej.

Czasami nauczyciele nie przykładają wagi do informowania uczniów o celach lekcji. Warto wtedy zadać pytanie: Czy możemy oczekiwać od uczniów, aby się czegoś nauczyli, jeśli nie mówimy im czego mają się nauczyć?

Aby uczniowie uwidaczniali swoje uczenie się, powinni potrafić dokonać samooceny swojego uczenia się. Naukę samooceny powinniśmy zacząć od uświadamiania uczniom celów lekcji i oczekiwań w stosunku do uczniów (kryteria sukcesu). Musimy zadbać, aby uczniowie wiedzieli: czego mają się nauczyć, jak mają to zrobić i jakich efektów będziemy się spodziewać.

Podstawowym powodem, dla którego warto to robić, jest umożliwienie uczniom śledzenie ich własnych postępów. Dyskusja nad celami i kryteriami umożliwia uczniom poznanie znaczenia i sensu tego, czym się będą zajmować. Warto też pokazać uczniom, gdzie mieszczą się cele poszczególnych lekcji w stosunku do celów całego tematu, wtedy uczniowie mają szansę obejrzeć szerszy obraz.

Do samooceny niezbędne są jasno sformułowane kryteria sukcesu.

Samoocena powinna być powiązana z wcześniej ustalonymi kryteriami, wtedy pozwala uczniom śledzić własny proces uczenia się.

Głównym celem samooceny jest przejmowanie przez uczniów kontroli nad swoją nauką. Kiedy przychodzi czas na monitorowanie lub podsumowanie uczenia się uczniów, nauczyciel może zapytać uczniów o zakres spełnienie przez nich kryteriów sukcesu. Jest to moment, w którym uczniowie uświadamiają sobie, czy mogą przejść dalej w uczeniu się, czy potrzebują jeszcze dodatkowego tłumaczenia. Nauczyciel dzięki analizie samoocen uczniowskich również może podjąć decyzje, czy zatrzymać się, czy przejść do następnego tematu.

Można posługiwać się różnymi technikami samooceny. Najprostsze to – technika świateł, kciuków, bardziej skomplikowane to np. zdania niedokończone, a jeszcze bardziej ambitne to np. pisanie listu do siebie oceniającego własne postępy. W programie Szkoła Ucząca Się opracowaliśmy pomoc dydaktyczną – pudełko refleksji, przedstawiamy w niej 27 sposobów na pozyskanie od uczniów ich refleksji na temat tego, czego i w jaki stopniu się nauczyli.

Warto posługiwać się zasadami informacji zwrotnej, czyli polecić uczniowi odpowiedź na pytania:

  • Co zrobiłem dobrze?
  • Co zrobiłem źle?
  • Jak powinienem prace poprawić?
  • Jaki jest mój następny krok?

Samoocena może wykazać nauczycielowi, że w klasie jest zróżnicowany poziom opanowania materiału. Co wtedy ma zrobić nauczyciel?

Wymienię kilka ze sposobów na tę sytuację:

  • Można postarać się wytłumaczyć zagadnienie w inny sposób, który umożliwi uczniom, którzy nie nadążają, zrozumienie materiału, a uczniom, którzy już zrozumieli spojrzenie z innej strony. Ten sposób wymaga wcześniejszego przygotowania przez nauczyciela różnych podejść do jednego tematu.
  • Polecić uczniom wzajemne nauczanie. Uczniowie, którzy opanowali materiał tłumaczą innym ich wątpliwości. Korzyści są po obu stronach. Korzysta ten, któremu tłumaczy coś rówieśnik, który właśnie się tego nauczył, a tłumaczący korzysta, gdyż ma okazję wypowiedzieć się i coś wytłumaczyć, a to bardzo efektywny sposób uczenia się.
  • Przegotować wcześniej bank zadań dla uczniów “szybszych”.
  • Zadając pracę domową lub zadanie podsumowujące na koniec lekcji można połączyć uczniów w pary (które dokonały różnej samooceny) i polecić wykonanie zadania w parach. W trakcie wykonywania zadania pewne kwestie mogą być przez rówieśników uzupełnione i wyjaśnione.
  • Zaprosić uczniów lub grupę uczniów na zajęcia po lekcjach i w indywidualnej rozmowie pochylić się nad problemami uczniów i nad błędami, które popełniają.
  • Wykorzystać Skrzyneczkę mistrzów – pomoc opracowaną prze program Szkoła Ucząca Się. Skrzyneczka zawiera ponad 40 różnych pomysłów, co może zrobić uczeń szybki po wykonaniu zadania.
  • Samoocenę towarzyszącą podsumowaniu można zamieścić w OK zeszycie. Uczeń dzięki zapisowi może do niej wracać, a nauczyciel może zebrać zeszyty i zapoznać się z samooceną uczniów.
  • Jednym ze sposobów posumowania tematu, może być sporządzenie notatki. Można polecić, aby notatka złożona była z kilku części. Nauczyciel matematyki Michaela Giardi proponuje, aby były to następujące części:
  1. Wykonanie przez ucznia kilku zadań, pokazujących, że uczeń poznał i rozumie dane zagadnienie. Zadania powinny być przez ucznia, tak wykonane, aby było widać przeprowadzone przez niego rozumowanie. Nauczyciel przygotowuje dla ucznia zadania do wykonania.
  2. Uczeń wskazuje, która z prac/zadań wykonywanych w czasie poznawania tematu pomogły mu w zrozumieniu materiału lub zainspirowały go do dyskusji na poznawany temat. To wymaga od ucznia przejrzenia wykonanych zadań i zdecydowania, które najbardziej pomogły mu w opanowaniu materiału.
  3. Uczeń zapisuje pomysł na zastosowanie poznanej wiedzy, jak mógłby ją wykorzystać w rzeczywistym świecie lub w jaki sposób łączy się ona ze znanymi już uczniowi pojęciami i zagadnieniami.

Nauczyciel po przejrzeniu tak skonstruowanej samooceny, pisze uczniowi do niej komentarz.

Konstrukcja trzech punktów podsumowania, może być inna, w zależności od potrzeb nauczyciela, uczniów i tematu.

Takie postepowanie daje uczniom wgląd w swoje uczenie się, a nauczycielowi informację, czy może przejść z nauczaniem.

Korzystałam z artykułu Michaela Giardi – Self-Assessment in Middle School, z 6 sierpnia 2018, https://www.edutopia.org/article/self-assessment-middle-school