Wielu z nas nauczycieli uważa, że można przedstawić uczniom zasady, których powinni przestrzegać i to wystarczy, aby te zasady zaczęły obowiązywać.
Są tu co najmniej trzy pułapki:
- Narzucone zasady nie działają!
- Nie każdy z uczniów rozumie przedstawione zasady.
- Zasady się starzeją i pozostają martwymi zapisami w regulaminach.
O ustalaniu reguł razem z uczniami pisałam już kilka razy, np. we wpisie: https://oknauczanie.pl/jak-zaczac-pierwsza-lekcja-w-nowym-roku-szkolnym
Dziś bardziej o tym, na czym warto zasady oprzeć, czyli o wartościach bliskich i ważnych dla uczniów.
Najlepiej o nich rozmawiać na początku roku szkolnego, ale równie dobrze przyda się wracanie do nich w trakcie roku.
Oto, jak można nad tym pracować
- Lista wartości
Nauczyciel przedstawia listę podstawowych wartości, ułożonych alfabetycznie, i prosi uczniów o wybranie z listy wartości, które są dla uczniów szczególnie ważne.
W swojej praktyce wychowawczej dawałam uczniom kartki z trzema kołami koncentrycznymi. W kole wewnętrznym mieli wpisać, to co jest dla nich najważniejsze (do 5 wartości) i nigdy z tego nie zrezygnują, w drugim kole – to co jest ważne, ale w pewnych warunkach mogliby z tego zrezygnować i w trzecim wartości mniej ważne. Uczniowie mieli zwykle różne zapisy.
- Rozmowa w grupach
Podzielenie uczniów na grupy i wspólne omówienie wartości dla nich ważnych. W miarę możliwości uwspólnianie zapisów w kole wewnętrznym, czyli – co jest dla nas najważniejsze. Daje się to zrobić, jeśli zastanowimy się nad znaczeniem pojęć z listy, może się okazać, że część z nich oznacza, z różnych powodów, to samo
- Rozmowa wspólna
Przedstawienie propozycji każdej grupy i zauważenie, co się powtarza.
Na tej podstawie można przejść do określenia zasad, które prowadzą do pielęgnowania wartości.
Korzyścią z takiego postępowania jest ustalenie wartości, które są dla uczniów ważne, podzielenie się ich znaczeniami, a nawet sytuacjami, gdy one są lub nie respektowane.
Inne korzyści:
- Można do tych wartości wracać i zastanawiać się, czy nadal są aktualne i czy w klasie są przestrzegane.
- W razie konfliktów, można odnieść się do listy wartości i zauważyć, które z nich zostały przekroczone.
- Można od czasu do czasu zrobić wśród uczniów ankietę, na temat tego w jakim stopniu społeczność klasy radzi sobie w odniesieniu do każdej z ustalonych wartości. To prowadzi do rozmowy na temat tego, co idzie dobrze, a co można zrobić lepiej.
- Można też zapytać uczniów, co może zrobić lepiej sam nauczyciel, aby pielęgnować w klasie wartości.
- Ustalenie wartości jest bardzo dobrym wstępem do określania razem z uczniami zasad obowiązujących w klasie.
Rozmowa o wartościach jest bardzo ważna dla uczniów. Można do niej wracać, spojrzenie na wartości często się zmienia.
Oczywiście sposób rozmawiania o wartościach musi być dostosowany do wieku uczniów. Jeśli uczniowie są młodsi, to mogą nie potrafić określić, co kryje się pod pojęciem danej wartości, warto to zilustrować na przykładach. Na przykład jeśli wartością jest pomaganie innym, to jako przykład można podać udzielanie pomocy w nauce, ale też dzielenie się materiałami, zabawkami lub cierpliwe słuchanie innych.
W rozmowie o wartościach może pomóc lekcja literatury. Można omawiając lekturę i jej bohaterów zastanawiać się wspólnie, czy postępowali zgodnie z wartościami.
Warto też rozmawiać z uczniami o tym, że wartości są ważne nie tylko w szkole, ale w życiu każdego człowieka. Na przykład przy rekrutacji do pracy, często kandydat jest proszony o przedstawienie własnych wartości.
Umiejętność nazywania i refleksji nad własnymi wartościami jest ważna przez całe życie.
Można to samo ćwiczenie wykonać wspólnie z rodzicami uczniów i uczniami. Wtedy jest szansa na uzyskanie poparcia rodziców.
Zainspirowałam się artykułem Marcus Luther:
https://www.edutopia.org/article/create-values-driven-classroom