Badania jasno pokazują, że stosowanie oceniania kształtującego (OK) silnie wpływa na osiągnięcia uczniów. Jednak nie wszyscy rozumiemy tak samo ocenianie kształtujące. Spotkałam się z dwoma opiniami na temat OK, które mogą być szkodliwe.
- Pracę z ocenianiem kształtującym można, w pewnym momencie, uznać za zakończoną.
- Ocenienie kształtujące polega przede wszystkim na przekazywaniu uczniom informacji zwrotnej.
Pierwsza z nich to: Pracę z ocenianiem kształtującym można, w pewnym momencie, uznać za zakończoną.
Spotkam się czasami ze zdaniem: Skończmy już z tym ocenianiem kształtującym, poszukajmy czegoś innego. Słychać je najczęściej z ust osób, które w szybki sposób poznały zasady OK i uznały, że potrafią go stosować.
Tym czasem, ocenianie kształtujące to nie jest jednorazowe wydarzenie. Zbieranie informacji zwrotnych, refleksja nad nimi i wykorzystywanie to proces, który powinien być wbudowany w codzienną praktykę.
Dlaczego powyższy pogląd może być szkodliwy?
Nauczyciel zaczynający pracę z ocenianiem kształtującym, kilka razy poda uczniom cele lekcji, raz na pewien czas określi kryteria oceniania, czasami przekaże uczniom informację zwrotna i … rezygnuje, gdyż nie widzi spektakularnych efektów.
Profesor Dylan Wiliam uważa, że ocenianie kształtujące daje efekty, jeśli jest stosowane dzień po dniu i minuta po minucie. Zatem na efekty nie tylko trzeba poczekać, ale liczyć na nie jedynie wtedy, gdy ocenianie kształtujące będzie stałym elementem praktyki nauczyciela i będzie doskonalone.
Ocenianie kształtujące powinno być stale aktualne w nauczaniu, nie można traktować OK jako coś, co może być zakończone. Ocenianie kształtujące wymaga czasu i praktyki każdego dnia. Analiza zbieranych danych ma służyć nauczycielowi do podjęciu decyzji – jak doskonalić proces nauczania.
Inna szkodliwa opinia: Ja już potrafię dawać formułować informacje zwrotną. Takie zdanie jest podobne do zdania: Ja już potrafię nauczać. Tym czasem, nauczanie to sztuka, którą cały czas można i trzeba doskonalić. Dla mnie zdanie: Ja już potrafię nauczać, jest sygnałem, że trzeba odejść z zawodu. To samo dotyczy informacji zwrotnej, nie można jej się do końca nauczyć, stale można i trzeba ją doskonalić, dostosowywać do potrzeb uczniów i kierować się tym, aby pomagała uczniom się uczyć.
Drugi mit to: Ocenienie kształtujące polega przede wszystkim na przekazywaniu uczniom informacji zwrotnej
Definicja oceniania kształtującego mówi o informacji zwrotnej idącej w dwie strony.
Ocenianie kształtujące polega na pozyskiwaniu przez nauczyciela i ucznia w trakcie nauczania informacji, które pozwolą rozpoznać, jak przebiega proces uczenia się, aby:
- Nauczyciel modyfikował dalsze nauczanie,
- Uczeń otrzymywał informację zwrotną pomagającą mu się uczyć.
Według badań profesora Johna Hattiego pozyskiwanie i wykorzystywanie informacji zwrotnej płynącej od uczniów jest czynnikiem najbardziej wpływającym na poprawę wyników uczniów (potencjał – 1,36).
Praktykując ocenianie kształtujące zapominamy często o tej najważniejszej jego części. Łatwo to zobaczyć obserwując lekcje, na których uczniowie nie są pytani o to, jakie nauczanie im sprzyja. Wielu nauczycieli myśli, że jako osoby dorosłe i wykształcone pedagogicznie, lepiej wiedzą, jak mają uczniów nauczać. Tym czasem najlepszymi specjalistami od uczenia się są sami uczniowie. Traktowanie ich jako odbiorców naszego nauczania pomija ten aspekt.
Informację płynącą ze strony uczniów, można uzyskać nie tylko pytając o nią, ale również poprzez monitorowanie procesu nauczania. Przeszkodą w tym jest ocenianie sumujące, które ogranicza monitoring do efektu końcowego. Informacja sumująca, nawet analizowana nie może być wykorzystana do zmian w nauczaniu. Dlatego monitoring nauczania powinien mu towarzyszyć.
Nauczyciel stosujący ocenianie kształtujące stale pracuje nad:
- monitorowaniem procesu uczenia się uczniów,
- zbieraniem i korzystaniem z monitoringu procesu uczenia się uczniów,
- korzystaniem z informacji zwrotnych uzyskanych od uczniów i wypróbowywaniem nowych metod nauczania.
Ocenianie kształtujące zależy przede wszystkim od umiejętności obserwacyjnych nauczyciela oraz od zdolności wprowadzania zmian w nauczaniu.
Czynnikiem pozwalającym rozpoznać uczenie się uczniów jest umożliwianie im podejmowania wyzwań i ryzyka. Jeśli uczniowie uczą się tylko po to, aby zadowolić nauczyciela i spełnić jego oczekiwania i nie podejmują wyzwań, do w rezultacie odtwarzają przekazywaną przez nauczyciela wiedzę, czyli obserwujemy tylko efektywność przekazu, a nie uczenie się.
Innym czynnikiem jest dawanie uczniom możliwości wyboru Z ich decyzji wyboru możemy zorientować się, jak oni sami oceniają swoje możliwości.
Wiele informacji możemy uzyskać z obserwacji współpracy uczniów w grupie. Współpracując uczniowie wzajemnie tłumaczą sobie swoje rozumowanie.
Bardzo ważna jest analiza błędów popełnianych przez uczniów, ale nie w celu ich poprawy, ale w celu zobaczenia powodów dla których zostały popełnione. Jeśli wraz z uczniem dojdziemy do przyczyn, to mamy większą szansę, że w przyszłości błąd nie zostanie powtórzony.
Ale przede wszystkim najwięcej możemy się dowiedzieć słuchając z uwagą uczniów i ich samooceny.
- Petera Johstona i Petera Afflerbacha
- Lynne Dorfman i Brendy Krupp