W jaki sposób nauczyciel poprzez wzmacniane motywacji ucznia, może pomoc mu stać się samosterownym. Cztery wskazówki:

  • Zainteresować ucznia
  • Dać mu autonomię
  • Przekazywać informację zwrotną
  • Ograniczyć ocenianie przy pomocy stopni

3 strony czytania

 

Brak motywacji do uczenia się jest od wielu lat dużym problemem nauczania. Bez motywacji nie jest możliwe wzięcie przez ucznia odpowiedzialności za własny proces uczenia się. Czyli nie możemy realizować V strategii oceniania kształtującego, która zaleca, aby uczeń stal się autorem własnego procesu uczenia się. Edukacja zdalna jeszcze bardziej uwidoczniła to zjawisko. Uczniowie i uczennice często opuszczali lekcje online, nie byli w nie zaangażowani, wyłączali kamerki i zgłaszali awarie głośników, niechętnie odpowiadali na pytania itp. 

Czy nauczyciel lub nauczycielka może zmotywować uczniów do nauki? Natura motywacji  jest wewnętrzna, dlatego trudno jest nią sterować z zewnątrz. Za to można motywację wzmacniać. Przedstawiam cztery propozycje, jak można to robić:


1. Zainteresować

Jeden ze sposobów, który narzuca się, gdy myślimy o motywowaniu uczniów i uczennic do nauki, to zainteresowanie ich tym, czego się uczy. Nie jest to łatwy sposób, gdyż nauczyciele muszą realizować program, który często nie jest dla uczniów ciekawy. W zaplanowaniu interesującej dla uczniów lekcji może pomóc sformułowanie tak zwanego pytania kluczowego (druga strategia OK*), na które uczniowie będą chcieli uzyskać odpowiedź. Pomocą może być również organizowanie pracy i nauki uczniów w parach i w zespołach (czwarta strategia OK*) oraz praca metodą projektu. 

Warto pamiętać, że każdy człowiek uczy się lepiej, gdy widzi tego sens, dlatego warto pokazywać uczniom zastosowanie zdobytej wiedzy.

2. Umożliwić autonomię

Jedną z dróg wzmacniania motywacji uczniów do nauki jest wspieranie ich odpowiedzialności i samodzielności w uczeniu się (piąta strategia OK*). W szczególności możemy pozwolić młodym ludziom na podejmowanie decyzji, dokonywanie wyboru i wyznaczanie samodzielnie własnych celów edukacyjnych.

Wielu uczniów nie wie, jak postępować bez bezpośredniego nadzoru nauczycielki lub nauczyciela. Mówimy uczniom, że chcemy, aby stali się niezależni i samodzielni, ale najczęściej przekazujemy im instrukcje i procedury do wykonania. Chwalimy uczniów, którzy najszybciej, zgodnie z wytycznymi, wykonują zadania. Jesteśmy przekonani, że to najszybszy i najbardziej efektywny sposób nauczania. W ten sposób uczniowie uczą się podporządkowania, a nie samodzielności. Jeśli nie ma instrukcji nauczyciela, to uczniowie są bezradni. Wyraźnie to można było odczuć w nauczaniu zdalnym. Pokazało ono, że uczniowie rzadko są samosterowni, oczekują kierowania ich uczeniem się z zewnątrz. Rozwój wymaga jednak samodzielnego wysiłku i dokonywania świadomego  wyboru.  

3. Przekazywać informację zwrotną

Nie wystarczy uczniów i uczennice zapewniać o korzyściach i konieczności wzięcia odpowiedzialności za własne uczenie się, trzeba im to umożliwić. Jeśli uczniowie mają być autonomiczni, to muszą mieć do tego podstawy. Takie podstawy może dać przekazywana im informacja zwrotna o ich pracy. Przyjęło się, że korzystna dla ucznia informacja zwrotna i taka, z której mogą skorzystać (trzecie strategia OK*), powinna przekazywać:

  • co uczeń zrobił dobrze, co powinien poprawić i w jaki sposób, oraz wskazówki, jak może się dalej rozwijać, 
  • dobra informacja zapewnia uczniom uwagę i zainteresowanie ze strony dorosłego, które są bardzo ważne w procesie uczenia się. Jeśli mówimy o samodzielności, to nie należy jej mylić z samotnością, która nie sprzyja uczeniu się, 
  • dobra informacja zwrotna pozwala podążać w uczeniu się, nawet gdy dorosły nie jest obecny, na przykład w nauczaniu zdalnym,
  • konstruktywna informacja zwrotna jest jednym z najważniejszych elementów wzmacniających motywację u uczniów. Nauczyciel musi nad nią pracować i ją doskonalić, bo nikt nie jest do niej przygotowany. 

Na początku nauczyciel może popełniać wiele błędów. Podstawowe z nich to: używanie zbyt skomplikowanego języka, ogólnikowe chwalenie (“Niesamowite!” “Jesteś świetny”, “Brawo”); wskazywanie jedynie na popełniane błędy; brak doceniania za konkrety; odnoszenie się do tego, czego nie było w kryteriach sukcesu (I pierwsza strategia OK*); brak wyjaśnienia, jak pracę trzeba poprawić; skupianie się na błędach, których uczeń nie jest w stanie sam kontrolować. 

Należy pamiętać, że celem informacji zwrotnej jest pomoc uczniowi i uczennicy w uczeniu się. Nie powinno w informacji zwrotnej znajdować się: osądzanie, etykietowanie, oskarżanie, usprawiedliwianie ani nadmierne chwalenie. 

Ostatecznym celem informacji zwrotnej jest umożliwienie pozytywnej zmiany w uczeniu się, a nie tylko poprawa jednej pracy. 

Aby informacja zwrotna była skuteczna powinna spełniać następujące warunki: 

Być przekazana  w odpowiednim czasie – Jeśli uczeń dostanie ją za późno, może nie pamiętać o swojej pracy i wtedy informacja jest bezużyteczna. Informację zwrotną można przekazywać również w czasie wykonywania przez ucznia pracy, na etapach jej wykonywania. 

Zrozumiała dla ucznia i uczennicy – Czytelna, konkretna, niepozostawiająca miejsca na błędną interpretację. Warto sprawdzić opinię uczniów, czy informacja pomaga im się uczyć.

Zgodna z kryteriami – Odnosząca się kryteriów oceniania ustalonych przed wykonaniem pracy. 

Oparta na dowodach – Powołująca się na dowody w pracy ucznia. Każda uwaga powinna być poparta przykładem pochodzącym z pracy ucznia.

Pozytywna – W swoim przekazie zawierająca wiarę, że uczeń jest w stanie wykonać pracę dobrze. 

Pozwalająca na samodzielność – Zachęcająca ucznia do przedstawienia własnych pomysłów na to, jak może pracę poprawić. Zachęcająca do wymiany opinii pomiędzy przekazującym informację zwrotną i uczniem.

Bez wyroków – Informacja zwrotna powinna dotyczyć obserwacji, czyli nie powinna być krytyczna i ferować wyroków. Refleksje powinna być obiektywna bez przypisywania motywów postępowania uczniowi.

Niezbyt obszerna – Zbyt obfita informacja zwrotna może spowodować, że uczeń będzie nią przytłoczony, zdezorientowany lub zniechęcony. Mniej znaczy lepiej.

 4. Ograniczenie oceniania

Oceniania stopniami i nagradzanie zewnętrzne zabijają motywację. Zamiast próbować “motywować” uczniów ocenami, możemy świętować indywidualny rozwój każdego ucznia, a nie tylko takich, którzy osiągają dobre wyniki. Możemy skoncentrować naszą pochwałę bardziej na stopniowych osiągnięciach, a mniej na końcowych wynikach. Częstsze przekazywanie uczniom informacji zwrotnej i rozmawianie o ich pracy znacznie lepiej motywuje do uczenia się.

Przyjęte w szkole “motywowanie” ucznia przez stawianie stopni nie jest właściwym motywowaniem. Młody człowiek oceniany uczy się dla stopni, a nie dla wiedzy. 

Dawanie uczniom autonomii, przekazywanie informacji zwrotnej, z której uczniowie mogą skorzystać, pozwalanie na samodzielność i wybór oraz ograniczenie oceniania stopniami nie jest dla nauczycieli w warunkach szkolnych łatwe.  

 To, co możemy próbować robić, to: 

  1. Rozmawiać z uczniami o samodzielnym decydowaniu nawet w przypadku dowolnego zadania.
  2. Celowo tak formułować zadania, aby uczniowie mieli większą swobodę wyboru tego, co uznają dla  nich za najlepsze.
  3. Przekazywać uczniom konstruktywną informację zwrotną.
  4. Modelować i stosować jak najczęściej samoocenę uczniowską. 
  5. Pomagać uczniom prowadzić zapis rozwoju osobistego, czego się nauczyli, czego chcieliby się nauczyć. 
  6. Zredukować zewnętrzne nagrody i skoncentrować się na kultywowaniu wewnętrznej radości z własnych osiągnięć.
  7. Wzmacniać poczucie własnej wartości i sprawczości uczniów.

    Pomaganie uczniom w stawaniu się niezależnymi, samodzielnymi uczniami można uzyskać poprzez:

  • umożliwienie im przejęcia większej kontroli nad własnym uczeniem się, 
  • zapewnienie uważnej informacji zwrotnej, która promuje chęć rozwoju.

    W odpowiedzi na pytanie “Jak możemy motywować uczniów?” można odpowiedzieć: “Wzmacniajmy ich w autonomii”.

     

    Strategie oceniania kształtującego (OK)*

  1. Określanie i wyjaśnianie uczniom celów uczenia się i kryteriów sukcesu.
  2. Organizowanie w klasie dyskusji, zadawanie pytań i zadań, dających informacje, czy i jak uczniowie się uczą.
  3. Udzielanie uczniom takich informacji zwrotnych, które umożliwiają ich widoczny postęp.
  4. Umożliwianie uczniom, by korzystali wzajemnie ze swojej wiedzy i umiejętności.
  5. Wspomaganie uczniów, by stali się autorami procesu własnego uczenia się.

     

    Artykuł ukazał się 31 sierpnia 2021 roku: https://blog.ceo.org.pl/budowanie-samosterownosci-poprzez-wzmacnianie-motywacji-do-uczenia-sie/