Wszyscy chcemy, aby nasi uczniowie stali się niezależnymi, samodzielnymi i odpowiedzialnymi uczącymi się. Kiedy uczniom trudno jest skupić się na zadaniu, osiągnąć cele i przejąć odpowiedzialność za swoją naukę, zapewne brakuje im właśnie samoregulacji.
Uczniowie, którzy nabyli umiejętności samoregulacji, częściej i z sukcesem odrabiają prace domowe, osiągają wyższe wyniki w nauce, mają większą kontrolę nad własną nauką i czekającymi ich zadaniami, poprawiają organizację i zarządzania czasem oraz lepiej korzystają z lekcji. Również mają świadomość sensu tego, czego się uczą i potrafią lepiej zrozumieć, co pomaga, a co przeszkadza im w nauce. To wszystko powinno skłaniać nas do uczenia uczniów umiejętności samokontroli. Jest ona ściśle związana z V strategia oceniania kształtującego: Wspomaganie uczniów, by stali się autorami procesu swojego uczenia się.
Po pierwsze uczeń musi rozumieć cel i chcieć go osiągnąć. Dalej powinien zaplanować, jak będzie cel osiągał, monitorował i dostosowywał działania, a na koniec powinien poddać refleksji to, czy cel osiągnął. Konieczne jest, aby to uczniowie czuli się autorami procesu osiągania celu.
Każda z tych faz powinna być autorska:
- Planowanie celów, na które uczeń wyraża zgodę.
- Określanie przez ucznia działań, które musi podjąć, aby cel osiągnąć. Tu pomocne są kryteria sukcesu.
- Przyglądanie się procesowi i zmiana działań, jeśli uczeń uzna, że nie prowadzą do celu.
- Podsumowanie w postaci samodzielnej refleksji ucznia
Wszystko to zwarte jest w I strategii OK: Określanie i wyjaśnianie uczniom celów uczenia się i kryteriów sukcesu.
Konieczne jest włączanie w proces uczenia się samych uczniów, aby stał się on ich własnym procesem.
- Planowanie
Jeśli uczeń jest dopuszczony do tworzenia celu, to ma większe szanse przyjąć go jako swój. Dotyczy to celu lekcji, celu poznawania danego tematu, ale też własnego wyznaczonego sobie celu. Może to być np. przygotowanie się do sprawdzianu poprzez terminowe wykonanie pracy domowej, osiągnięcie dobrego wyniku na sprawdzianie, opanowanie dobrze jakiegoś materiału itp.
Podstawą do planowania jest określenie kryteriów sukcesu – po czym poznam, że cel osiągnąłem. W przypadku określeniu kryteriów sukcesu do lekcji lub zadania może pomóc uczniom nauczyciel. Nauczyciel może włączyć uczniów w określaniu kryteriów poprzez zastosowanie techniki pracy wzorcowej. Polega ona na przedstawieniu uczniom dobrze wykonanej pracy i zapytanie ich – dlaczego praca jest dobra. Na podstawie ich wskazań można określić kryteria sukcesu do zadania.
W przypadku własnych celów, jak np. takiego jak – przygotowanie się do sprawdzianu poprzez terminowe wykonanie pracy domowej, określenie kryteriów może być następujące: odrobię i oddam w terminie wszystkie prace domowe z fizyki, przez miesiąc.
- Działania
Następny etap to zaplanowanie działań, które pozwolą osiągnąć kryteria sukcesu. W przypadku lekcji, zaplanowanie tych działań leży po stronie nauczyciela. Jednak nawet wtedy nauczyciel może zaproponować uczniom wybór i w ten sposób włączyć ich w ten proces.
Jeśli sprawa dotyczy celu osobistego, który stawia sobie uczeń, to sam uczeń powinien określić działania, na jakie go stać. Może skonsultować je z nauczycielem.
W przypadku prac domowych może to być np. przeznaczenie codziennie pół godziny po lekcjach na odrabianie prac z fizyki.
- Monitorowanie
Błędem byłoby samo nastawienie na końcowy efekt. Dlatego konieczne jest monitorowanie działań . Pomaga zadawanie sobie pytań:
- Czy zmierzam do postawionego celu?
- Jak daleko jestem od osiągniecia kryteriów sukcesu?
- Czy moje działania pomagają, czy może warto je zmienić?
W przypadku odrabianie terminowego pracy domowej może nie sprawdzić się codzienne postanowienie poświęcenia pół godziny. Możliwe, że wskazane jest umówienie się z kimś na wspólne odrabianie pracy domowej raz w tygodniu.
Tak samo wskazane jest, aby postępował nauczyciel na lekcji, sprawdzał wraz z uczniami, czy nauczanie zmierza do wyznaczonego celu.
Każda klasa i każdy uczeń jest specyficzny, nie wszystko działa taka samo na wszystkich. Dzięki sprawdzaniu i monitorowaniu, można zmienić drogę do osiągnięcia celu.
- Podsumowanie
Bez podsumowania i autorefleksji na temat tego, czy udało się cele osiągnąć, nie ma widocznego sukcesu, a on jest potrzebny, aby uczeń czuł się kompetentny. Nie zawsze udaje się osiągnąć cel, ale zawsze można mieć refleksję, co nie poszło dobrze i jak zaplanować pokonywanie następnego wyzwania. Ważne jest, aby nie obwiniać się za brak zrealizowania celu, trzeba mieć nadzieję i chęć realizacji w przyszłości. „Juto zacznę z nową energią” – to właściwe hasło.
Podsumowanie realizacji celu, który sam uczeń sobie wyznaczył jest dla niego i jego samoregulacji bardzo potrzebne. Ważna jest nauka, że w osiąganie celu trzeba włożyć wysiłek. Uczniowie mogą nauczyć się, jak przewidywać przeszkody, które mogą pokrzyżować ich plan, oraz jak planować realistyczne działania.
Dla refleksji na koniec lekcji lub tematu przygotowałam wraz z nauczycielami – pomoc dydaktyczną – Pudełko refleksji. Jest w nim 27 propozycji różnych sposobów na refleksję.
Ważne jest, aby uczniowie poświęcili czas na przemyślenie, co się sprawdza, a co nie idzie dobrze. Kiedy będą w stanie przemyśleć i zidentyfikować strategie, które pomagają im w samoregulacji, będą mogli z nich skorzystać, gdy następnym razem będą musieli wykonać zadanie. Rolą nauczyciela jest wspieranie uczniów w realizacji stawianych sobie przez uczniów celów.
Jak może to robić?
- Omówić z uczniami powyższe 4 kroki.
- Uzyskać ich zgodę uczniów na realizację tych kroków.
- Oferować uczniom pomoc w ich realizacji.
- Wspierać uczniów, gdy sprawy nie idą tak jak założyli.
- Świętować z uczniami sukces