Ocenianie kształtujące zaleca przejście z oceny sumującej (przy pomocy stopni) na ocenę kształtującą (informację zwrotną). W Polsce porzucenie w ogóle stopni nie jest możliwe, gdyż na koniec roku wymagany jest stopień. Co zatem ma zrobić nauczyciel, który chce stosować ocenianie kształtujące?

Kiedy kształtująco, a kiedy sumująco?

Ocenianie kształtujące wychodzi od zasady, że w czasie, gdy uczniowie się uczą, powinni otrzymywać ocenę kształtującą, a na koniec procesu uczenia się mogą otrzymać ocenę sumującą. To bardzo dobra zasada, bo w trakcie uczenia się uczeń powinien otrzymywać informację, co zrobił dobrze  i co i jak może poprawić. Wtedy uczeń może poprawić swoją pracę, według wskazówek nauczyciela lub rówieśnika (ocena koleżeńska). Takiej informacji nie może pozyskać ze stopnia. Stopień jest wynikiem oceny uśrednionej i jest często średnią ważoną z wypełnienia przez ucznia poszczególnych kryteriów. Na przykład dla nauczyciela języka polskiego najważniejsza może być ortografia, a mniej np. uzasadnienie postawionej tezy. Wtedy uczeń, który może nie umieć argumentować, ale za to zna dobrze ortografię otrzymuje lepszy stopień niż uczeń świetnie argumentujący, ale słabszy w ortografii. Ten sam stopień może oznaczać inny poziom osiągnieć u różnych uczniów. Stopień jest jedynie miarą tego, jak daleko uczeń jest od ogólnych oczekiwań nauczyciela.

Na koniec procesu, gdy już nie ma za dużo możliwości do poprawy, uczeń może otrzymać oceną wyrażoną stopniem, która podsumowuje jego proces uczenia. Prawo oświatowe w Polsce wymaga (pod klasy IV SP) ustalenia stopniem oceny końcowej.

Proces uczenia można uznać za zakończony po zapoznaniu się z tematem, działem, po upływie semestru albo roku szkolnego.  Termin zależy od nauczyciela i jego planów nauczania.

Jeśli nauczyciel zdecyduje się na ocenianie kształtujące, to powinien poinformować uczniów, przed przystąpieniem do sprawdzianu, które pracy będą oceniane sumująco, a które kształtująco.

Kryteria sukcesu

Ale przede wszystkim nauczyciel powinien określić oczekiwania, czyli kryteria sukcesu do pracy. Bez kryteriów, każde ocenianie – sumująca, i też kształtująca – jest pozbawione sensu, gdyż nie wiadomo do czego się odnosi.

Kolejność postepowania w ocenianiu kształtującym:

1. Poinformowanie uczniów i rodziców o zasadach oceniania kształtującego.
2. Wyznaczenie sprawdzianów ocenianych kształtująco i tych ocenianych sumująco i poinformowanie o tym uczniów.
3. Przed sprawdzianem określenie kryteriów sukcesu, czyli po czym poznamy, że praca została wykonana dobrze.
4. Wykonanie sprawdzianu i ocenienie go sposobem wcześniej zapowiedzianym.
5. Ustalenie terminu sprawdzianu poprawkowego.

Czy można przeliczyć ocenę kształtującą na stopień?

Niektórzy nauczyciele chcieliby umieć „przeliczyć” informację zwrotną na stopnie, ale jest to wbrew idei oceniania kształtującego. Jeśli uczeń wie, że (nawet z opóźnieniem) potrzyma stopień, to nie korzysta z informacji zwrotnej nauczyciela liczy się dla niego jedynie stopień. Badania przeprowadzone w Izraelu pokazują, że jeśli uczeń dostaje stopień, lub stopień i informację zwrotną razem, to jego wyniki nie poprawiają się. Jedynie, gdy otrzymuje sam komentarz od nauczyciela, to są szanse, że z niego skorzysta i efekty będą lepsze. Trzeba jasno powiedzieć, że łączenie obu sposobów oceniania – w jednej pracy – nie jest korzystne.

Problem oceny końcowej

Jeśli tak, to nauczyciel na koniec roku staje przed problemem wystawienia uczniom stopni, a jeśli nie miał ocen cząstkowych, to nie wie, jak ma to zrobić. Część nauczycieli proponuje zapytać ucznia, o to, jaki stopień mu się należy. Ale skąd uczeń ma wiedzieć, jaki stopień ma wybrać, gdy sam nauczyciel ma z tym kłopot?

Wymagałoby to dokładnego określenia kryteriów dla każdej umiejętności i zakresu wiedzy. Nie można obciążać ucznia odpowiedzialnością za ocenianie swojej wiedzy na podstawie kryteriów. To jest za trudne zadanie, szczególnie dla ucznia szkoły podstawowej.

Sprawnościowy OK – SOK

Pewien czas temu zaproponowałam, wzorując się na harcerstwie, ocenianie sprawnościami, które nazwalam Sprawnościowy OK.

SOK polega na określeniu sprawności do danego tematu, działu lub semestru. Poinformowaniu uczniów o możliwości zdobywania sprawność przez wyznaczony okres. Sprawność powinna być oceniana zerojedynkowo – uczeń otrzymuje sprawność lub jeszcze nie. Jeśli uczniowi nie udało się zdobyć sprawności, to nauczyciel przekazuje mu krótkie wskazówki w formie informacji zwrotnej, co może zrobić następnym razem, aby osiągnął sukces w postaci zdobycia sprawności. Uczeń, który nie zdobył sprawności, może do niej podchodzić wiele razy w ciągu wyznaczonego czasu. Na koniec tego okresu można zliczyć liczbę sprawności i na tej podstawie wystawić stopień końcowy. SOK nie kłoci się również z przeprowadzaniem sprawdzianów zbiorczych po jakimś dziale, wynik takiego sprawdzianu podsumowującego może stanowić dodatkową informację do ustalenia stopnia. SOK wydaje się przejrzystym i uczącym uczniów odpowiedzialności sposobem oceniana.

Określenie przez nauczyciela sprawności jest tym samym, co określenie szczegółowych kryteriów sukcesu. Każda sprawność powinna mieć też swoje kryteria, aby uczeń sam mógł ocenić, czy sprawność mu się należy. Pewnym kłopotem może być znalezienie czasu na zdobywanie przez uczniów po kilka razy sprawności. Dlatego powinny one być dość wąskie, aby ich zaliczanie nie zajmowało zbyt dużo czasu. Można zaprosić uczniów na zdobywanie sprawności w wyznaczonym, np. kwadransie w ciągu tygodnia.

Zalety SOKu

Kilkakrotna możliwość przystępowania do zdobywania sprawności zwiększa szansę, że uczeń opanuje daną umiejętność, a przecież o to nam chodzi, aby uczeń się  nauczył.

Sok jest sposobem klarownym oceniania, który może zrozumieć każdy uczeń i też jego rodzice. Dzięki informacji o tym, jakie sprawności uczeń ma już dobyte, zarówno uczeń jak i jego rodzice mogą na bieżąco śledzić postępu dziecka.  System postrzegany jest przez rodziców i uczniów jako sprawiedliwy. Ale przede  wszystkim SOK zwiększa odpowiedzialność  ucznia z jego proces uczenia się.

Najlepiej, gdy zdobywanie sprawności jest dokumentowane w zeszycie ucznia, gdyż dzięki temu, uczeń widzi, jak postępuje jego uczenie się. Będziemy ten sposób oceniania promować w kursi – Mój zeszyt pomagający się uczyć. Na kurs można się zapisać na stronie ORE do 28 marca 2025 roku.