marzec 2022
Danuta Sterna
OK w Polsce z osobistej perspektywy
Historia oceniania kształtującego w Polsce z osobistej perspektywy Danuty Sterna.
|
7 stron czytania
Historia OK w Polsce sięga już dwudziestu lat. Przedstawiam ją z mojej osobistej perspektywy, a czasami także z osobistymi szczegółami.
Początek: Spotkanie z ocenianiem kształtującym
W czasie wakacji w 2002 roku na południu Francji wraz z Jackiem Strzemiecznym odwiedziliśmy profesora Jana Potworowskiego, matematyka i edukatora, na stałe mieszkającego w Londynie. Jan Potworowski od 1990 roku w różny sposób pomagał polskim oświatowcom “dogonić” edukację europejską. Sam miał doświadczenie w wieloletnim nauczaniu matematyki w szkołach brytyjskich, był prezesem Brytyjskiego Stowarzyszenia Nauczycieli matematyki, a później profesorem od nauczania matematyki w szkole wyższej, a w latach 1990-2000 pomagał stworzyć polskie Stowarzyszenie Nauczycieli Matematyki. Jan, co roku w wakacje, wynajmował dom w Prowansji, tak zwany gide i mieszkał w nim ze swoją angielsko-polską rodziną oraz zapraszanymi przyjaciółmi. W lipcu 2002 roku, kiedy go odwiedziliśmy, przyjechał także jego przyjaciel z Londynu – Toni Wing, profesor, specjalista od nauczania matematyki. Któregoś dnia, siedząc z nim przy kolacji, Jacek zapytał go, co obecnie dzieje się ciekawego w brytyjskiej edukacji. Toni opowiedział o ocenianiu kształtującym (formative assessment) i zainteresowaniu, jakie “ocenianie pomagające się uczyć” (assessment for learning), zdobywało w Zjednoczonym Królestwie.
Po powrocie z wakacji Jacek (ówczesny prezes CEO) rozpoczął poszukiwania publikacji na temat oceniania kształtującego. Świetnym źródłem informacji okazała się – wydane przez londyński Kings College mała broszurka autorstwa Paula Blacka i Dylana Wiliama: “Wewnątrz czarnej skrzynki”.
Pierwsze warsztaty w Borkowie
Gdy rok później w Borkowie CEO zorganizowało letnią szkołę programu Szkoła ucząca się – prowadzonego przez Centrum Edukacji Obywatelskiej i Polsko-Amerykańską Fundację Wolności – znów niezastąpieni okazali się profesorowie Jan Potworowski i Toni Wing. Właśnie dzięki nim, do Polski udało nam się zaprosić Soo Sturrock, ekspertkę oceniania kształtującego z Wielkiej Brytanii. I to ona dla 60 polskich nauczycieli i dyrektorów szkół poprowadziła pierwsze warsztaty poświęcone ocenianiu kształtującym.
Wraz z Jackiem Strzemiecznym uznaliśmy wtedy, że formative assessment, (przyjęta polska nazwa – ocenianie kształtujące) jest koncepcją, która może pomóc poprawić polska oświatę i że Centrum Edukacji Obywatelskiej może je w Polsce promować.
Po letniej szkole w Borkowie jej uczestnicy zaczęli wypróbowywać ocenianie kształtujące w pracy z uczniami. Spotykali się na wspólnych warsztatach i dzielili się swoimi doświadczeniami. Ja też przez cały rok szkolny 2003/2004 pracowałam z jedną klasą gimnazjum, stosując konsekwentnie różne elementy oceniania kształtującego.
Przyjęliśmy definicję:
Ocenianie kształtujące polega na pozyskiwaniu przez nauczyciela i ucznia w trakcie nauczania informacji, które pozwolą rozpoznać, jak przebiega proces uczenia się, aby:
-
nauczyciel modyfikował dalsze nauczanie,
-
uczeń otrzymywał informację zwrotną pomagającą mu się uczyć.
OK online
Wykorzystując materiały jakie przywiozła Soo oraz własne doświadczenia (rocznego wykorzystywania OKeja w nauczaniu), w czasie wakacji 2004 roku opracowałam w ramach CEO, z pomocą Jacka Strzemiecznego, kurs on-line poświęcony ocenianiu kształtującemu, który na prostej platformie internetowej wystartował na jesieni w ramach działalności CEO. Wzięło w nim udział 50 nauczycieli różnych przedmiotów z różnych szkół. Od tej pory prowadzone są, w ramach programu SUS, co roku edycje tego kursu.
Kurs przeszedł liczne modyfikacje, a jedna z nich polegała na podzieleniu kursu, na dwa: kurs dla początkujących i kurs dla zaawansowanych. Spowodowane było to tym, że mimo, że OK jest zgodny z intuicją nauczycielską, to jednak wymaga wprowadzenia znacznych zmian w sposobach nauczania i nie można tego robić zbyt szybko. W tym czasie zarówno w kursach, jak i w szkoleniach prezentowaliśmy ocenianie kształtujące od strony jego elementów, które nauczycieli wypróbowywali i decydowali, co pomaga im w nauczaniu, a uczniom w uczeniu się. Były to:
- Cele lekcji
- Kryteria oceniania
- Informacja zwrotna
- Pytania kluczowe
- Techniki zadawania pytań
- Ocena koleżeńska
- Samoocena
Najważniejszą częścią kursu internetowego było i jest wykorzystanie przez nauczyciela OK w praktyce z uczniami i podzielenia się refleksją nad korzyściami i trudnościami z jego stosowania.
Z kursami łączy się rola mentorów – absolwentów tych kursów odpowiednio przeszkolonych i stosujących ocenianie kształtujące w swojej pracy, którzy towarzyszą uczestnikom kursu przez cały okres trwania kursu. Nauczyciele bardzo dobrze oceniają kurs i znajdują w nim korzyści dla uczniów i dla siebie.
Zaczęliśmy w CEO wprowadzać ocenianie kształtujące do podstawowych programów Szkoły uczącej się. OK stał się ważnym wymiarem metodycznym dla tych programów.
OK w OECD i MEN
W lutym 2004 roku, w Paryżu, Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), a dokładniej – jej jednostka badawcza CERI (Centre for Educational Research and Inovation), w ramach inicjatywy Co jest skuteczne w innowacjach i edukacji (What Works in Innovation and Education) zorganizowała konferencję poświęconą ocenianiu kształtującemu, na której zaprezentowano raport Formative assessment; improving learning in secoundary classrooms. W konferencji wzięli udział przedstawiciele 21 państw z całego świata. Razem z Jackiem pojechaliśmy na nią, poznaliśmy tam główną autorkę tego raportu, panią Janet Looney.
Janet Looney po konferencji rozesłała uczestnikom mój rysunek zrobiony podczas konferencji.
Jackowi (wtedy prezesa CEO) udało się namówić ówczesnego ministra edukacji Mirosława Sawickiego do zorganizowania w MEN konferencji i zaproszenia na nią Janet Looney. W kwietniu 2005 MEN zorganizowało konferencję “Ocena kształtująca i jej rola w poprawie skuteczności uczenia” i Janet Looney wygłosiła na nim wykład (w dziale – OK pomoce zamieściłam przetłumaczoną prezentację Janet Looney z konferencji). Na konferencji minister Sawicki zapowiedział polski program pilotażowy oceniania kształtującego, który został zlecony do poprowadzenia przez CODN.
Szkolenia i konferencje Centrum Edukacji Obywatelskiej
CEO w ramach programu SUS prowadzi od 2004 roku kursy internetowe, szkolenia rad pedagogicznych, szkolenia w programie Całościowy rozwój szkoły oraz liczne konferencje, których tematem jest ocenianie kształtujące.
W CEO dążmy do tego, aby koncepcja OK była wykorzystywana przez nauczycieli i stała się przedmiotem codziennych ich rozmów. Z naszego doświadczenia wynika, że bardzo ważne jest zaangażowanie dyrektorów i wicedyrektorów szkół we wspieranie poznawania i stosowania oceniania kształtującego przez nauczycieli. Dlatego też, ocenianie kształtujące jest mocno obecne, od roku 2006, na Studiach Podyplomowych Liderów Oświaty.
Pilotaż w Gimnazjum w Drążnej
W roku szkolnym 2004/2005 przeprowadziliśmy pierwszy pilotaż OK w dwóch szkołach – w Gimnazjum w Drążnej i w Zespole Szkół nr 1 w Kościanie. Wzięli w nim udział nauczyciele i uczniowie z kilku klas. To były nasze pierwsze doświadczenia ewaluacyjne.
Szczególnie dobre efekty uzyskali nauczyciele w Drążnej, których uczniowie mieli wcześniej bardzo słabe wyniki w egzaminach zewnętrznych, a po roku pracy uzyskali jedne z wyższych w województwie.
Z biegiem lat zauważyliśmy, że OK “niepodlewany wysycha”. Czyli jeśli nauczyciele nie starają się go doskonalić na bieżąco, to wracają do tradycyjnych swoich przyzwyczajeń w nauczaniu. Zaczęliśmy mówić, że ocenianiu kształtującemu powinno towarzyszyć PPP – Próbować, Pomagać, Podlewać.
Pod patronatem MEN
Wspomniana wcześniej konferencja w MEN w roku 2005, prezentująca raport OECD, zaowocowała uruchomieniem przez CEO w roku szkolnym 2005/2006 – wraz z Centralnym Ośrodkiem Doskonalenia Nauczycieli – programu pilotażowego OK w 10 szkołach z pięciu województw. Program ten swoim patronatem objęło Ministerstwo Edukacji Narodowej. Współpracowaliśmy z konsultantami z wojewódzkich ośrodków metodycznych.
Podstawową korzyścią z pilotażu było to, że sam termin – ocenienie kształtujące – stał się znany wśród nauczycieli i osób zajmujących się edukacją.
Można powiedzieć, że obecnie termin ocenianie kształtujące jest znany prawie wszystkim nauczycielom w Polsce.
Od września do grudnia 2006 roku prowadziliśmy w ramach CEO,pod patronatem MEN, program oparty na ocenianiu kształtującym – Jak stać się autorytetem dla ucznia? Wzięło w nim udział 10 szkół. Ważnym elementem programu był kontrakt zawierany pomiędzy nauczycielem i uczniem na pracę metodą oceniania kształtującego.
Dylan Wiliam w Polsce i strategie OK
W roku 2010 na nasze zaproszenie przyjechał do Polski profesor Dylan Wiliam, ówcześnie dyrektor Institute of Education, University of London i autor (wraz z Paulem Black) przełomowych badań na temat oceniania kształtującego. Prof. Dylan Wiliam poprowadził w ramach programu SUS konferencję dla dyrektorów szkół i spotkał się z pracownikami MEN, dla których także wygłosił krótki wykład
Na zdjęciu po lewej -Dylan Wiliam ówczesny wiceminister Zbigniew Marciniak i Jacek Strzemieczny
Na zdjęciu po prawej – Jan Potworowski podczas wykładu na konferencji
Po jego wizycie zmieniliśmy nasze podejście do oceniania kształtującego. Dylan Wiliam przedstawił nam pięć strategii oceniania kształtującego, które dały nam użyteczną strukturę dla tej idei:
- Określanie i wyjaśnianie uczniom celów uczenia się i kryteriów sukcesu.
- Organizowanie w klasie dyskusji, zadawanie pytań i zadań dających informacje, czy i jak uczniowie się uczą.
- Udzielanie uczniom takiej informacji zwrotnej, która przyczyni się do ich widocznych postępów.
- Umożliwianie uczniom, by korzystali wzajemnie ze swojej wiedzy i umiejętności.
- Wspomaganie uczniów, by stali się autorami procesu swojego uczenia się.
Strategie, elementy, techniki
Za radą profesora Dylana Wiliama od roku 2010 zaczęliśmy odróżniać strategie od elementów i technik OK.
Strategie, to użyteczne ramy myślenia o ocenianiu kształtującym pokazujące pożądane kierunki jego wykorzystywania. Elementy, to części OK, które pozwalają wprowadzać ocenianie kształtujące do pracy z uczniami, a techniki to narzędzia. Ważne jest takie rozróżnienie, gdyż językiem OK można powiedzieć, że strategie to cele, a elementy to kryteria sukcesu, a techniki to zwykłe narzędzia do wyboru i wykorzystania przez nauczyciela.
Publikacje
W 2006 roku wydaliśmy w ramach CEO dwie pierwsze książki poświęcone OK:
- “Jak oceniać, aby uczyć” – P. Black, Ch. Harrrison, C. Lee, B. Marshall, D. Wiliam (tłumaczenie książki – Assessment for learning. Putting into practice)
- “Ocenianie kształtujące w praktyce” – Danuta Sterna (niedostępna)
- Ocenienie kształtujące w praktyce – Danuta Sterna
- Dzielmy się tym, co wiemy – praca zbiorowa trenerów SUS (niedostępna)
- W szkole jest OK – Danuta Sterna
- Uczę się uczyć. Ocenianie kształtujące w praktyce – Danuta Sterna
- Uczę (się) uczyć – Danuta Sterna (pdf do pobrania)
- Uczę w klasach młodszych – pod redakcją D.Sterna
- Oceniam ucząc, poradnik dla nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej – pod redakcją D.Sterna
- OKmiks – Danuta Sterna (do pobrania wersje w różnych językach w dziale – OK pomoce dydaktyczne)
- OK zeszyt – Agnieszka Wenda i Danuta Sterna
Przetłumaczyliśmy książki merytorycznie wiążące się z ocenianiem kształtującym, między innymi::
- Widoczne uczenia się dla nauczycieli – John Hattie
- Cele uczenia się – C.M.Moss i S.M. Broohart (pdf do pobrania)
Książki są dostępne w księgarni internetowej Civitas: https://civitas.com.pl/
Współpraca z białoruskimi nauczycielami
W 2010 roku dzięki Agnieszce Świeczce nawiązaliśmy kontakty z nauczycielami i akademikami białoruskimi. Ze strony białoruskiej partnerem naszym jest organizacja pozarządowa “Nastaunik”, pracująca dla nauczycieli i kierowana przez Tamarę Mackiewicz. Nasze wizyty, szkolenia i konferencje zaowocowały wprowadzeniem oceniania kształtującego do edukacji Białorusi. Ocenianie kształtujące nazwane zostało – aktywnaja acenka i nabrało indywidulanego białoruskiego charakteru. Do współpracy włączyli się pracownicy uniwersytetu pedagogicznego, między innymi – Mikołaj Zaprudzki i Elena Radziewicz. Białorusini prowadzą kursy internetowe na temat oceniania kształtującego, przeprowadzają konferencje i tłumaczą i piszą książki o ocenianiu kształtującym. Między innymi została przetłumaczona książka – Uczę (się) w szkole, mojego autorstwa ), można ją pobrać ze strony w dziale – Autorka i książki). Współpraca z Białorusinami rozwija się nadal, a oni przekazują ideę Ukraińcom.
Coraz głośniej o OK
Od 20 lat poprzez CEO propagujemy OK w Polsce, prowadzimy liczne prezentacje i konferencje dla pracowników samorządów, kuratoriów, nauczycieli, dyrektorów szkół, pracowników wyższych uczelni.
Specjalna rola w upowszechnianiu OK przypada szkołom aktywnym w programie SUS. W każdym komponencie programu SUS ocenianie kształtujące jest głównym filarem programu. Szkoły organizują, bardzo chętnie odwiedzane i ciekawe merytorycznie, lokalne lub regionalne konferencje, na których nauczyciele z tych szkół pokazują jak stosują ocenianie kształtujące w pracy z uczniami i rodzicami.
Oprócz CEO ocenianiem kształtującym w Polsce zajęły się inne organizacje. Między innymi Dolnośląska Szkoła Wyższa Edukacji TWP (dziś Dolnośląska Szkoła Wyższa). Przy tej wrocławskiej uczelni powstała grupa robocza pracująca nad wprowadzeniem OK do kształcenia i doskonalenia nauczycieli.
W ostatnich latach wiele inicjatyw pozarządowych promuje ocenianie kształtujące i udziela głosu nauczycielom praktykom stosującym oceniania kształtujące Wymienię kilka, ale na pewno nie jest to pełna lista: Budząca się szkoła, Plan Daltoński, Instytut Zwinnej Edukacji. Wiele dyskusji w mediach społecznościowych dotyczy ograniczenia oceniania przy pomocy stopni.
Na Facebooku działają założone przez nas grupy: ocenianieksztaltujace, OKzeszyt i Dziecko bez stopni. Grupy są bardzo liczne, kilkutysięczne, grupa ocenianieksztaltujace ma prawie 20 000 członków.
Z ocenianiem kształtującym byliśmy częstymi gośćmi na konferencjach Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Kadry Kierowniczej Oświaty (OSKKO), pisma “Dyrektor szkoły” oraz wojewódzkich ośrodków metodycznych i kuratoriów.
OK zeszyt
Myśląc o początku OK zeszytu znowu muszę wspomnieć Jana Potworowskiego. Na zajęciach dla dyrektorów w ramach studiów SPLO (prowadzonych przez program SUS) poprosił uczestników o przywiezienie zeszytów uczniów. Okazało się, że treści tych zeszytów są przypadkowe i same zeszyty nie pomagają uczniom się uczyć. Postanowiłam (w grudniu 2015 roku) zmienić to i zaproponowałam grupie około 40 chętnych nauczycieli połączenie oceniania kształtującego i zeszytu uczniowskiego. We wrześniu następnego roku ruszyliśmy w programie SUS z kursem internetowym – OK zeszyt. W następnych latach kontynuujemy kurs (kierownikiem wszystkich edycji był Michał Szczepanik) , który zmieniamy na podstawie uwag uczestników i mentorów kursu zwanych Okejkami.
Najważniejsza idea OK zeszytu polega na budowaniu dzięki niemu partnerstwa pomiędzy nauczycielem i uczniami. Dzięki OK zeszytowi uczniowie zbliżają się do piątej strategii oceniania kształtującego, czyli stają się autorami swojego procesu uczenia się.
Subiektywne podsumowanie
Z ewaluacji programów dotyczących stosowania oceniania kształtującego i z opinii nauczycieli wynika, że w Polsce nauczyciele coraz częściej podają uczniom cele lekcji i kryteria sukcesu i planują swoje lekcje z uwzględnieniem elementów OK. W mniejszym stopniu stosują informację zwrotną, jako stały element swojego nauczania.
Wszystko to mogło mieć miejsce dzięki Fundacji Centrum Edukacji Obywatelskiej, prowadzącej program Szkoła ucząca się i wsparciu Polsko Amerykańskiej Fundacji Wolności.