Znany neurobiolog, dr Jaak Panksepp, stworzył 9-minutową teorię dla rodziców i opiekunów, pokazującą, jak więź emocjonalna nawiązywana w określonych porach dnia może pomóc kształtować poczucie więzi w życiu młodej osoby. Teorię też można zastosować w szkole. Proponowane jest nawiązywanie więzi w trzech segmentach każdego dnia, po trzy minuty każdy. Pierwszy segment poświęcony jest przygotowaniu układu nerwowego do pracy, drugi stanowi reset układu nerwowego w ciągu dnia, a trzeci jest podsumowaniem dnia.
W swojej 9-Minutowej teorii dr Jaak Panksepp stawia na rytuały, takie jak – spersonalizowane powitania, poranne spotkania i kręgi społeczności, organizowanie przerw i podejmowanie refleksji.
Rytuały są bardzo potrzebne i działają bardzo dobrze w klasie szkolnej. W tym wpisie opis skrótowy trzech segmentów i klika propozycji działań w każdym z nich. Niektóre zaczerpnięte są z artykułu Lori Desautels, a niektóre zebrane z innych źródeł.
Segment pierwszy
Uczniowie przychodzą do szkoły każdego dnia z różnymi emocjami, które wpływają na stan ich systemu nerwowego. Mogą odczuwać niepokój, dyskomfort emocjonalny, zmęczenie itp. Często nie są w stanie skupić się na nauce. Mogą nawet okazywać zachowania agresywne fizycznie lub werbalnie.
Nauczyciele i osoby dorosłe mają okazję pomóc uczniom poczuć się bezpiecznie i wspólnie razem.
Kilka propozycji działań w pierwszym segmencie, który nie powinien zajmować więcej niż 3 minuty:
- Powitanie przed wejściem do klasy. Liczne propozycje tego działania można znaleźć na FB.
- Kręgi poranne. Uczniowie siadają w kręgu i odpowiadają kolejno na pytanie, które zadaje nauczyciel.
- Rozdzieranie papieru. Każdy uczeń otrzymuje kartkę papieru i udaje się na swoje miejsce. Nauczyciel i uczniowie zaczynają rozdzierać swoją kartkę papieru przez dwie minuty na jak najwięcej małych kawałków. Następnie uczniowie w parach lub indywidulanie tworzą kształty, wzory lub cokolwiek innego, co nasuwa im układ porwanych kawałków. Po kilku minutach mogą podzielić się swoimi projektami z innymi.
- Każdy uczeń ma w klasie własny kubek. Na początku lekcji np. w czasie kręgu powitalnego kubki napełniane są wodą i wznoszony jest toast za klasę lub jednego z uczniów, siebie nawzajem, w nim podkreślane są mocne strony i życzliwość.
- Wyobraźnia. Polega na zadaniu uczniom jednego z pytań:
- Gdybyś mógł spotkać dowolną postać z filmu, czy kreskówki, kogo byś wybrał i dlaczego?
- Z czego chciałbyś być zapamiętany lub znany?
- W jakim sporcie chciałbyś brać udział, gdybyś brał udział w igrzyskach olimpijskich?
- Jaką magiczną moc chciałbyś posiadać przez tydzień?
- Nauczyciel opowiada historię związaną z nowym tematem i zachęca uczniów do jej dokończenia lub przewidzenie odpowiedzi na zadane pytanie.
- Uczniowie wymieniają hasła, które kojarzą im się z nowym tematem. Wszelkie skojarzenia są cenne.
Segment drugi
W ciągu dnia umysły zaczynają się męczyć i potrzebują kilku minut, aby się zresetować i zacząć od nowa. Może to być odtwarzanie muzyki, przerwa na wypicie czegoś, zapisanie akapitu w pamiętniku, rysowanie, ćwiczenie fizyczne, zjedzenie przekąski itp. Oto kilka skutecznych aktywności w tym czasie:
- Nauczyciel prosi, aby uczniowie narysowali lub opisali swoje ulubione miejsce wakacyjne.
- Współpraca. Uczniowie w małych grupach rysują na karteczkach kształty i linie. Grupa decyduje, kto zaczyna. Pierwsza osoba podnosi swoją karteczkę i zaczyna opowiadać historię o swoim rysunku. Następna osoba podnosi swoją karteczkę i kontynuuje opowiedzianą historię ilustrując ją swoją karteczką. Powstaje zazwyczaj wspólna ciekawa historia.
- Przerwa na ruch. Nauczyciel wybiera ucznia (każdego dnia innego), aby zaproponował ćwiczenie fizyczne dla całej klasy. Uczniowie wykonują ćwiczenia.
- Pytania w ruchu. Uczniowie stoją w kręgu, Wybrany uczeń rzuca piką do innego ucznia zdając mu pytanie. Uczeń łapie piłkę, jeśli nie zna odpowiedzi, to rzuca piłką do innego ucznia z tym samym pytaniem, jeśli zna, to odpowiada i zadaje swoje pytanie.
Segment trzeci
W tym segmencie skupiamy się na podsumowaniu, docenieniu włożonego wysiłku i na osiągnięciach.
- Chwile wysiłku. Uczniowie rysują lub zapisują to, w co włożyli danego dnia wysiłek. Chodzi o moment, w którym uczeń poczuł się zachęcony do pracy i próbował znaleźć rozwiązanie problemu lub pomagał innemu uczniowi.
- Wdzięczność. Każdy z uczniów zapisuje lub głośno mówi, za co jest i komu wdzięczny tego dnia.
- Zdania niedokończone. Nauczyciel prosi, aby każdy uczeń dokończył zaproponowane przez nauczyciela zdanie, np. Dziś chciałbym zapamiętać….; Mam następujące pytanie:…; Zaskoczyło mnie, że, ….
- Nauczyciel proponuje podsumowanie dnia lekcji w wybrany sposób. Do tego działania proponuję sięgnąć do pomocy dydaktycznej: pudełko refleksji, opracowanego przez nauczycieli praktyków skupionych wokół OK zeszytu.
Jeśli te trzy segmenty wejdą w rytuał dnia szkolnego, to budowane są pozytywne relacje pomiędzy uczniami i pomiędzy uczniami i nauczycielem. Realizowana jest potrzeba więzi, o której teoria samostanowienia mówi, że jest niezbędna dla procesu uczenia się.
Inspiracja artykułem Lori Desautels
https://www.edutopia.org/article/utilizing-nine-minute-theory-schools