Każdy z nas nauczycieli ma problem z utrzymaniem uwagi uczniów. Nauka o działaniu mózgu może w tej sprawie mieć kilka wskazówek.
We wpisie zwarte są wskazówki nauczycieli z inicjatywy Frajda z nauczania: Krystyny Dąbek, Malwiny Kiełbratowskiej, Zofii François, Alicji Nehring, Natalii Czarneckiej i Łukasza Tupacza.
Mózg jest stale atakowany wieloma informacjami, ale tylko niewielka część z nich dociera do świadomości.
Systemem decydującym o tym, co do nas dociera, jest siatkowy układ aktywujący (RAS), daje on pierwszeństwo rzeczom nieoczekiwanym, zmieniającym się i innym niż zwykle. Powinniśmy pamiętać, że priorytetem dla RAS są zauważone sytuacje zagrożenia, gdy ich nie ma, to na pierwszy plan wysuwają się informacje niosące zmiany.
W sytuacji szkolnej – jeśli uczniowie nie czują się bezpieczni fizycznie i psychicznie w szkole lub klasie, to prawdopodobne nie skupią swojej uwagi na tym, co dzieje się na lekcji.
Jeśli nie ma sytuacji zagrożenia, to uczniowie są szczególnie podatni na nowości, ciekawostki i zaskoczenie.
Trzeba zaznaczyć, że mózgi są zawsze skupione, tylko często nie na tym, co potrzeba. RAS nie przyznaje pierwszeństwa głosowi lub słowom nauczyciela, ale innym, bardziej interesującym lub rozpraszającym widokom, uczuciom i myślom.
Oto sześć praktycznych i sprawdzonych środków przyciągających uwagę, które nauczyciel może wykorzystać, aby przyciągnąć uwagę uczniów.
- Zaskoczenie
Ponieważ mózg przyciąga nowość, zrobienie czegoś niezwykłego lub nieoczekiwanego, wzbudza ciekawość i otwiera filtr uwagi RAS.
- Przykład:
Można zacząć lekcję od pokazania uczniom niezwykłego przedmiotu, odtworzenia piosenki, pokazania obrazu itp. To pobudza ciekawość i tym samym pomaga w skupieniu się. Można poprosić uczniów, aby poszukali związku obrazu z tematem lekcji.
Na przykład na początku lekcji o liczbach ujemnych lub czasie przeszłym w języku obcym nauczyciel może wejść do klasy tyłem.
- Ciekawostki
Nasz mózg zasadniczo tworzy i korzysta ze wzorców. Jednakże, gdy ustalony lub oczekiwany wzorzec nie działa, mózg zostaje natychmiast pobudzony.
- Przykłady:
Nauczyciel przedmiotów ścisłych nadmuchuje balon, a następnie powoli przekłuwa jeden koniec zaostrzonym drewnianym szpikulcem kuchennym. Ku zdumieniu uczniów nauczyciel przebija patyczek po przeciwnej stronie balonu, nie rozrywając go. Powstaje pytanie, dlaczego balon nie pękł.
Można opowiedzieć uczniom o życiu sławnych ludzi i pokazać im, że ich droga życiowa nie była całkiem prosta.
- Przewidywania
Lubimy trafnie przewidywać. Nauczyciel może poprosić uczniów i przewidywanie wyniku, wtedy uczniowie będą szukać informacji, które pomogą im w formułowaniu prawidłowego przewidywania.
- Przykłady
Na lekcji z pierwszą klasą można poprosić dzieci, aby przewidziały, które przedmioty będą pływać, a które zatoną w wannie z wodą.
Można zaproponować uczniom przeprowadzenie ankiety na jakiś temat, a wcześniej poprosić ich o przewidzenie jej wyników.
- Prowokacyjne pytanie
Takie pytanie pobudza do myślenia i reakcji.
- Przykłady:
Czy starzenie się jest chorobą? Czy danej chorobie można zapobiec? Ile zależy od wychowania, a ile od genów?
Pytania prowokacyjne powinno być otwarte, czyli uzupełnione wyjaśnieniem ze strony ucznia.
Warto dać czas na dyskusję w parach i na zapisanie swojej odpowiedzi na kartce, aby można było ją pod koniec lekcji zweryfikować.
- Nawiązanie do rzeczywistości i aktualności.
Takie nawiązanie pokazuje uczniom sens, tego czego się uczą.
- Przykłady:
Dyskusja na temat noszenia mundurków w szkole, jakie są za i przeciw.
Poszukiwanie zastosowania matematyki w życiu.
- Humor
Humor niezwykle przyciąga uwagę. Niektórzy mają w tej sprawie dar, a inni muszą się do tego przygotować wcześniej. Humor w żadnym wypadku nie powinien być sarkastyczny.
- Przykład:
Lekcja matematyki o proporcjach. Nauczyciel przedstawienia kilka zabawnych karykatur celebrytów i pyta uczniów – co wpływa na podobieństwo karykatur z osobami. Uczniowie zauważają, że niektóre z części ciała są wyolbrzymione. Potem nauczyciel pokazuje obraz o idealnych proporcjach.
- Dyskusja
Uwagę pobudza perspektywa dyskusji i wyrażenia swojego zdania.
Przykład:
Umożliwienie uczniom rozmowy w parach i w małych grupach.
Organizowanie debaty oksfordzkiej,
Korzystałam z artykułu Judy Willis i Jay McTighe
https://www.edutopia.org/article/strategies-capture-students-attention
Przykłady nauczycielek i nauczycieli z Frajdy z nauczania.
Krystyna Dąbek, nauczycielka edukacji wczesnoszkolnej w Opolskim Centrum Edukacji
- Pytania z pudełka
Przed rozpoczęciem zajęć, każdy uczeń losuje kartki z wyrazami pytającymi (dlaczego, jak, po co, kiedy, gdzie, kto, ile…), kartka z wyrazem pytającym leży przed uczniem w czasie zajęć. W określonym momencie (najlepiej przed zakończeniem zajęć) nauczyciel prosi o zapisanie pytania rozpoczynającego się od wyrazu, który dziecko ma przed sobą a dotyczącego tematu omawianego na zajęciach.
- Białe tablice
W klasie rozstawione są flipcharty, dla grup 4-ro osobowych jeden, w czasie zajęć, uczniowie tworzący grupę, w dowolnym momencie podchodzą do flipchartów, zapisując na nich własne notatki z zajęć (w dowolnej formie: notatki, rysunku, piktogramu…). W efekcie pod koniec zajęć każda grupa ma własne notatki z lekcji, notatki można porównywać, uzupełniać o informacje, których nie ma konkretna grupa, a pojawiły się na innym flipcharcie i okazują się być ważne dla omawianego tematu
- Zadania z szuflady
W klasie mamy określone miejsce, w którym znajdują się zbiory różnych zadań, w momencie w którym uczniowie „uciekają uwagą od zajęć”, kierujemy się w to miejsce, wyjmujemy jedno z zadań i przerzucamy uwagę na treść zadania, czytamy je cicho, aby skupić na sobie uczniów (zadania mogą mieć charakter uniwersalny, dotyczący np. myślenia logicznego)
- Mój plakat
W trakcie zajęć uczniowie samodzielnie tworzą własny plakat aktywności poznawczych, uzupełniają go w trakcie zajęć, w momencie dla nich odpowiednim. Na plakacie znajdują się zapisane zwroty, obok nich pole do uzupełnienia. Zwroty: Ciekawe dla mnie…, Ważne jest …., Nowe …, Upewniłem/łam się, iż…, Przekonałem/łam się…., Trudne dla mnie …, Muszę się jeszcze dowiedzieć…, Chciałbym/chciałabym dowiedzieć się…. Oprócz pytań zapisanych na plakacie, znajduje się na nim koperta, która uczniowie otwierają przed końcem zajęć, w kopercie znajduje się np. nowy termin, który pojawił się w czasie zajęć, uczeń tworzy dla tego pojęcia definicję.
Malwina Kiełbratowska, nauczycielka języka polskiego
Uważam, że najlepszym sposobem na przyciągnięcie uwagi oraz jej utrzymanie jest różnorodność. Dlatego staram się wymyślać różne metody i nie powtarzać ich za często, ponieważ uczniowie szybko się nudzą. Zdarza mi się jednak przeprowadzić bardzo tradycyjną lekcję, aby uspokoić przebodźcowane umysły dzieci, które warto też wyciszyć.
Przykład 1, który zastosowałam w klasach 4, 5 i 7 w ramach wprowadzania wiedzy o czasownikach lub powtórzenia.
Przygotowałam tekst piosenki “Spacer to przygoda “, z którego wycięłam czasowniki. Uczniowie w kartach pracy mieli w czasie słuchania, uzupełniać brakujące słowa. Po dwukrotnym przesłuchaniu (tak jak w listeningu na j. angielskim) zapisaliśmy wyrazy na tablicy. Oczywiście były to same czasowniki. W tym momencie zapytałam uczniów: jak myślicie, o czym będzie ta lekcja.
Przykład 2: rutyna krytycznego myślenia Most 3,2,1. Ta metoda pozwala zastanawiać się nad wybranym pojęciem, tematem. Często też pokazuje “rys psychologiczny“ klasy.
Proszę uczniów , by narysowali tabelkę z trzema kolumnami. W pierwszej mają napisać 3 słowa do podanego przeze mnie hasła. W drugiej mają pojawić się 2 pytania, a w trzeciej porównanie lub metafora (metafora wychodzi dopiero w starszych klasach 7 lub 8). Ostatnio taką lekcję przeprowadziłam w klasie 5 przy okazji omawiania “Braci Lwie Serce” A. Lidgren i hasłem do uzupełnienia tabeli była śmierć.
Lekcja wyszła fenomenalnie. Okazało się, że uczniowie mają dusze filozofów, a na nie których to zagadnienie podziałało terapeutycznie.
Zofia François, matematyczka
- Quizy
Po pierwsze, proponuję quizy i pomysł na zaproponowanie uczniom aplikacji do wypełniania quizu online przez telefon i możliwości wyświetlania wyników na bieżąco przez nauczyciela z zachowaniem anonimowości.
- Humor
Przypominam sobie sytuację z pierwszego roku moich matematycznych studiów. Pewnego wieczoru grudniowego wzięłam zeszyt do analizy matematycznej i czytając kolejne definicje wypełniłam kartkę rysunkami około 20-30 “choinek matematycznych”, czyli zabawą skojarzeniami – jak może wyglądać choinka rozbieżna do nieskończoności albo “choinka nie wprost”? Kiedy przyniosłam tę kartkę kolegom i koleżankom, zabawa zrobiła furorę. Przez kolejne dwa tygodnie moi koledzy rysowali kolejne swoje choinki, a tuż przed Bożym Narodzeniem zrobiliśmy na wydziale wystawę. Swoje choinki narysowała i przyniosła na ćwiczenia nawet nasza ukochana śp. dr Niewieczerzał.
Takie choinki można rysować na dowolnym przedmiocie – historia sztuki (tu najbardziej), filozofia, fizyka, chemia… Albo nie choinki, tylko pisanki czy zające czy inne atrybuty innych świąt.
Alicja Nehring, nauczycielka wczesnoszkolna w Szkole Podstawowej Nr 16 w Toruniu
Stawiam na kreatywność.
Doświadczenia czy eksperymentowanie wcale nie muszą być skomplikowane. Właśnie w ten sposób „zarażam” dzieci miłością do nauki. Doświadczenia i eksperymentowanie mają w mojej klasie swoje stałe miejsce w planie zajęć i są ciekawą alternatywą nauki i zabawy. Sprawdzają się w pogłębianiu wiedzy oraz rozwijaniu kompetencji kluczowych. Dzieci czekają na te zajęcia, angażują się na 100%, współpracują, poszukują hipotez, przeprowadzają doświadczenia, weryfikują hipotezy, snują wnioski, utrwalają zdobyte informacje oraz wykorzystują poznaną wiedzę w życiu codziennym.
Dzieci mają okazję przeżycie sukcesu i satysfakcji z własnej pracy, z własnego „odkrycia”. Poza tym, czynności eksploracyjne przynoszą uczniom wiele korzyści. Przyczyniają się do ich rozwoju poznawczego, uczą umiejętności wnikliwej obserwacji, prawidłowego formułowania pytań, a następnie udzielania na nie odpowiedzi. Pokazują, że świat wokół nas może być tajemniczy, ale jego zagadki są możliwe do rozwiązania nawet przez tak małych uczniów. Wierzę w możliwości dzieci i dlatego tworzę odpowiednie warunki do działań badawczych. Taki sposób zdobywania wiedzy jest przyjemniejszy, a jego rezultaty są trwalsze. No i rodzice „połknęli bakcyla naukowca” i są naszymi sprzymierzeńcami w eksperymentowaniu (np. zakup preparatów). Nasza nauka przybrała formę świetnej zabawy.
Natalia Czarnecka, nauczycielka języka niemieckiego w Szkole Podstawowej w Skulsku
Bardzo często udaje mi się zaskoczyć uczniów pudełkami po zapałkach, w których ukrywam rożne materiały utrwalające lub wprowadzające nowy temat. Jest to metoda, której staram się nie nadużywać, dlatego nie traci na swojej atrakcyjności i powoduje 100% zaangażowanie uczniów.
Ciekawym rozwiązaniem na przyciągnięcie uwagi uczniów jest również wykorzystanie konwersacyjnych kart obrazkowych Multi-Talk. Obrazki wyzwalają kreatywność, angażują wszystkich uczniów, nie dają możliwości odmówienia udziału w konwersacji z powodu braku pomysłu, jednym ograniczeniem w trakcie pracy z kartami jest wyobraźnia uczniów. Karty mają wszechstronne zastosowanie.
Podczas nauki języka niemieckiego uczniowie uwielbiają ciekawostki o Niemczech i krajach niemieckojęzycznych, warto poświęcić na to kilka minut lekcji przy wprowadzeniu dowolnego tematu, skupienie uwagi gwarantowane.
Dr Łukasz Tupacz, nauczyciel języka polskiego w Zespole Szkół Architektoniczno-Budowlanych i Licealnych im. Stanisława Noakowskiego w Warszawie
Jak przyciągnąć uwagę uczniów?
- Odpowiednio sformułowany temat.
Warto sięgnąć po ujęcia metaforyczne, niejednoznaczne, skłaniające do głębszej refleksji czy powiązane z jakąś sytuacją życiową, np. Antyczna tragedia rozłożona na części / Dlaczego ludzie lubią zagadki? („Makbet”) / Ile jest romantyczności w „Romantyczności”? / Izabela Łęcka – fascynuje czy odstrasza? / W jakich sytuacjach perswazja językowa otwiera drzwi manipulacji?
- Wykorzystanie angażujących gier dydaktycznych.
Gry są ciekawą alternatywą dla powszechnego w szkole ponadpodstawowej wykładu informacyjnego. Ważne jest to, że gry mogą być wykorzystane na wszystkich etapach lekcji. Mogą być to klasyczne rozgrywki zespołowe, rebusy, zagadki, aktywności inscenizacyjne lub gry przygotowane w aplikacjach typu Genially (wirtualny Escape Room).
- Sięganie po dzieła plastyczne, muzyczne, filmowe.
Zauważyłem, że ten ruch pozwala lepiej zrozumieć i odczuć tematy poruszane w literaturze. Kluczowe jest jednak to, aby odpowiednio dobrać teksty kultury do realizowanego tematu. W przypadku filmu warto pracować na konkretnych scenach, które powinny być omówione na forum i stanowić przyczynek do późniejszej dyskusji.
- Kreatywne prace pisemne.
W tym roku przeprowadziłem w moim technikum konkurs „Twórcze Interpretacje Szkolnych Lektur”. Uczniowie, zainspirowani szkolnymi klasykami, pisali wiersze, w których eksponowali swoje doświadczenia i osobiste refleksje. To świetne doświadczenie! Można ich ponadto zachęcać do tworzenia własnych blogów, scenariuszy filmowych, osobistych esejów czy alternatywnych zakończeń czytanych utworów.
- Korzystanie ze zróżnicowanych materiałów.
Podczas lekcji języka polskiego sięgamy przede wszystkim po teksty literackie, ale od czasu do czasu warto poddać analizie artykuły prasowe, komiksy, reklamy, blogi czy teksty, pochodzące z uczniowskich komunikatorów (ich wykorzystanie w dużej mierze zależy od tematu i kreatywności prowadzącego).