W tym artykule przedstawię pięć warunków dla efektywnej współpracy zespołowej uczniów, czyli wsparcie czwartej strategii oceniania kształtującego.
Są to: bezpieczeństwo, niezawodność, struktura i przejrzystość, znaczenie i wpływ. Kristina Doubet, z której artykułu korzystam pokazuje, jak praktyczne spełnić te warunki, przedstawia tabele, pomocne w organizacji pracy w grupach.
W 2016 r. Google przeprowadził projekt „Projekt Arystoteles”, w którym zostały zbadane warunki potrzebne do działania efektywnego zespołu:
- Bezpieczeństwo psychologiczne— członkowie zespołu czują się bezpiecznie.
- Niezawodność— członkowie zespołu dbają o jakość wykonywanego zadania, między innymi wykonują zadania na czas.
- Struktura i przejrzystość— ustalone są cele i plany, a członkowie zespołu mają jasno określone role.
- Znaczenie— członkowie zespołu uważają, że praca, którą wykonują, ma dla nich sens i znaczenie.
- Wpływ— członkowie zespołu uważają, że praca zespołu ma szersze znaczenie i powoduje pożądane zmiany.
Chociaż odkrycia te wywodzą się ze świata biznesu, mają też zastosowanie w innych obszarach, np. w szkole. Przyjrzyjmy się, jak te warunki przenieść na obszar szkoły i pracę zespołową uczniów.
Bezpieczeństwo psychologiczne — Uczniowie nie uczą się, jeśli nie czują się znani, widziani, bezpieczni i akceptowani.
Poczucie bezpieczeństwa możemy osiągnąć poprzez budowanie poczucia wspólnoty w klasach oraz ustalanie zasad wspólnego działania. Budowanie społeczności powinniśmy zacząć od poznawania swoich uczniów i pomaganie uczniom w poznawaniu siebie nawzajem. Służą temu gry i zabawy integracyjne i warto im poświęcić czas. Uczniowie znajdując wspólne cechy i różnice między sobą poznają się i później pracując w zespole lepiej się rozumieją. Jest to przygotowania gruntu pod współpracę. Budowanie społeczności powinno zacząć się od pierwszego dnia roku szkolnego i trwać przez cały rok. Dobre relacje wymagają ciągłej i aktywnej uwagi.
Zasady pracy w grupie można ustalić w formie kontraktu. Powinny być weryfikowane okresowo, aby upewnić się, że nadal są aktualne. Umowa powinna być wynikiem dyskusji i brać pod uwagę dotychczasowe doświadczenia uczniów i zapewniać im poczucie bezpieczeństwa. Warto, aby kontrakt klasowy był podpisany przez każdego ucznia. Wskazówki do tworzenia kontraktu, można znaleźć w publikacji – https://www.facinghistory.org/back-to-school-2019/teaching-toolkit/classroom-contracts/.
Niezawodność — praca zespołowa rozpada się, gdy członkowie zespołu nie wkładają jednakowego wysiłku w jakość wykonywanego zadania. Nierówności w zespole owocują poczuciem wykorzystywania i niesprawiedliwości.
Przeciwdziała temu określanie celów i kryteriów sukcesu. Jeśli uczniowie są ich świadomi, to mogą tak przydzielić sobie zadania, aby cele mogły być osiągnięte. Można je zdefiniować w postaci tabel określających, co jest oczekiwane od pracy uczniów w zakresie: treści, procesu i jakości wykonywanego zadania.
Takie tabele mogą również pomóc uczniom przyjrzeć się społeczno-emocjonalnym aspektom ich pracy zespołowej. W artykule, z którego korzystam, przedstawiona jest propozycja takiej tabeli dla samooceny (w moim tłumaczeniu) udziału ucznia w grupie.
| Kryteria | Obszar mocnych stron | Obszar do rozwoju | |
| Moja praca | Podczas pracy nad projektem:
· Zrealizowałam(-łem) dokładnie i o czasie przydzielone mi zadania. · Dołożyłem(-łam) starań w wypełnieniu kryteriów sukcesu w moim zadaniu. · Jeśli wcześniej ukończyłam(-łem) swoje zadanie, to pomogłem(-łam), w wypełnieniu zadań innym członkom zespołu. · Pomagałam(-łem) w ewaluacji i ulepszeniu końcowego produktu. |
||
| Mój wkład | Podczas pracy nad projektem:
· Słuchałem(-łam) innych tym samym stopniu, co sam(-ma) mówiłem(-łam). · Brałem(-łam) pod uwagę wypowiedzi i zdanie innych. · Uwzględniałam(-łem) sposób myślenia i pracy innych. · Wytrwale i cierpliwie dążyłam(-łem) do osiągnięcia konsensusu grupowego. |
||
| Szacunek do członków zespołu | Podczas pracy nad projektem:
· Odnosiłem(-łam) się z szacunkiem do innych członków grupy. · Powstrzymywałam(-łem) się od przerywania innym. · Przekazywałam(-łem) uczciwą i konstruktywną informację zwrotną. · Odkładałem(-łem) na bok drobne nieporozumienia. · Uczestniczyłam(-łem) z wdziękiem i godnością w rozmowach o ważnych różnicach w opiniach |
Szczególnie podoba mi się kolumna ostatnia, która nie polega na wyszczególnieniu słabych stron, ale apeluje do rozwoju w danej dziedzinie.
Ten rodzaj tabel może pomoc w samoświadomości i samozarządzania. Gdy uczniowie zaangażują się w autorefleksję i zapoznają się z kryteriami z tabeli, mogą dokonać oceny koleżeńskiej (bez stopni). Ocena koleżeńska pomaga uczniom spojrzeć na siebie oczami innych, a nauczycielowi umożliwia przyszłe organizowanie pracy zespołowej.
Struktura i przejrzystość — Podstawę stanowi komunikacja i dzielenie się materiałami w zespole. Warto poświęcić czas na nauczenie uczniów procedur dzielenia się i korzystania z opracowanych materiałów.
Dobrym pomysłem jest wprowadzenia zwyczaju monitorowania pracy zespołu, sprawdzania stopnia osiągnięcia celu i planowania następnych kroków. Można prowadzić dokument z listą – „do zrobienia” (zwanej również „tablicą Scrum”). Dzięki niej można uaktualniać listę poprzez przenoszenie zapisów między kolumnami: od „nie rozpoczęto”, przez „w toku”, do „zakończonych”. To pomaga w monitorowaniu pracy zarówno uczniom, jak i nauczycielowi.
Znaczenie — najważniejsze w uczeniu się jest uświadomienie sobie sensu, to jest warunek konieczny dla motywacji do pracy.
Dla sensu kluczową role ma wybór. W przypadku pracy zespołowej – wspólny wybór oraz wybór roli, którą uczeń chce pełnić.
Przydział odgórny roli często jest odbierany jako nagroda lub kara i wprowadza w pracę zespołu niepotrzebną rywalizację. Ważne jest, odkrycie w czym uczeń czuje się dobrze i wykorzystanie tego daru dla pracy grupy. Dzięki temu potwierdzona jest wartość każdego ucznia, pomaga mu to więcej zainwestować w zadania grupowe i rozwinąć własne talenty. Aby uczeń mógł wybrać dla siebie rolę, nauczyciel może określić jakie cechy są potrzebne do pełnienia tej roli. Można na tablicy wypisać obszary i poprosić uczniów, aby sami wpisali swoje imiona w obszary, które uznają za swoje mocne strony.
W artykule autorka przedstawia tabelę z sześcioma obszarami.
W moim tłumaczeniu przedstawia się ona w ten sposób:
| Generator pomysłów | Specjalista od zadawania pytań i odpowiadania na nie |
| Ekspert od rozwiązywania problemów
|
Obserwator procesu |
| Ambasador współpracy
|
Projektant graficzny |
Terminy powinny być wyjaśnione i można dodać do nich przedstawienia graficzne.
Na podstawie deklaracji uczniów, nauczyciel lub sami uczniowie wybierają dla siebie role. Buduje to u uczniów nawyk uznawania i celebrowania własnych mocnych stron oraz dostrzegania mocnych stron innych.
Wpływ — w dużej mierze poczucie wpływu zależy od rodzaju projektu. Jeśli projekt przyciąga uwagę, ciekawość uczniów i uruchamia ich intelekt, to jest szansa, że zaangażują się w niego w takim stopniu, że ich wpływ na efekt będzie widoczny. Najlepiej jeśli temat projektu jest związany z rzeczywistymi problemami szkoły lub społeczności. W tym zakresie pomaga również poproszenie uczniów o stworzenie i wykorzystanie profesjonalnych narzędzi oraz o zaplanowanie przedstawienia efektu pracy szerszemu gremium.
W artykule Kristiny Doubet ( z którego korzystałam) można znaleźć bogatą bibliografię do tego tematu:
https://www.ascd.org/el/articles/reviving-collaboration-in-classrooms